فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 172

1- 3 . Counter mobilization

2- 1 . J. Green . "Revolution in Iran": The Politics of counter Mobilization (New York: Papereyer 1982) PP.126_136.

1 _ وجود نیروهای متشکل اجتماعی، خصوصا نیروهای مذهبی که از حضور در عرصه رسمی سیاست محروم بودند و این محرومیت سیاسی در حالی رخ می داد که جامعه ایران جامعه ای به شدت در حال تغییر بود.

نیروهای مذهبی مردم محروم از حضور در عرصه سیاست و ناراضی از وضعیت فرهنگی سیاسی جامعه، پیرامون شخصیتی حلقه زدند که بنیان مشروعیت حکومت پهلوی را به چالش کشیده و مردود اعلام کرده بود.

مهمترین نقطه قوت مبارزات روحانیت علیه رژیم پهلوی به عنوان یک نیروی متشکل، تبعیت کامل آن از امام بود. هرچند رهبری انقلاب به لحاظ ظاهر فاقد یک حزب و تشکیلات منسجم بود، اما تبعیت از امام و قرار داشتن برخی از طرفداران امام در رده فضلا و مدرسین حوزه ها، موجب گردید در عمل و در سطح کشور، شبکه ای از طرفداران امام، همچون سازمانی نیرومند و متشکل قادر شدند گردونه انقلاب را به حرکت درآورند.

2 _ نفوذ مذهب شیعه در میان اقشار متوسط شهری و خصوصا ظهور مذهب شیعه به عنوان یک ایدئولوژی و تئوری انقلابی در میان اقشار تحصیلکرده مذهبی.

3 _ انسداد سیاسی یا فقدان چرخش نخبگان و مناصب در ساختار حکومت پهلوی. نکته ای که حائز اهمیت می باشد این است که همزمان با شکل گیری ایدئولوژی انقلابی در جامعه، براساس فرایند نوسازی اجتماعی تعداد زیادی تحصیلکرده که توان ورود به لایه های تصمیم گیری نظام و حوزه سیاست رسمی و قانونی را، به دلیل فرمایشی بودن مجلس، احزاب و دولت نداشتند، پاسخ تمام مطالبات و اعتراضات خود را در ایدئولوژی اسلامی جستجو می کردند؛ بدین ترتیب، دین چارچوب و عاملی شد که نه تنها قشر تحصیلکرده انقلابی را به شبکه وسیع مردمی وصل نمود، بلکه رهبری بسیج گر انقلاب نیز توانست با بهره گیری درست از منابع دینی و ظرفیت های انقلابی، جاذبه فراوانی برای همگان اعم از روشنفکران و توده ها پیدا کند و سازمانی به نام شبکه مذهبی و امکانات دینی با محوریت مساجد که به دلیل قداست آن و تلقی شدنش به عنوان خانه خدا، نه تنها به عنوان پناهگاه و مرکز تشکیل دینی، مذهبی و حقانیت سیاسی بلکه به عنوان مکان مناسب به منظور تربیت نیروی انقلابی، مؤمن و وظیفه شناس، شکل گیرد.