فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 218

در کنار خدمات و کارکردهای رفاهی مذکور که گردانندگان مساجد آن را آگاهانه و برنامه ریزی شده عرضه می کرده اند، مساجد، کارکردهای رفاهی دیگری نیز داشته اند که لزوما آگاهانه و برنامه ریزی شده نبوده اند. چنین کارکردهایی را معمولا کارکردهای پنهان می نامند. مثلاً مساجد در ارضای نیاز تعلّق (Relatedness need) یا نیاز به مورد علاقه و تأیید و احترام دیگران بودن، کارکرد نیکویی دارند. کسانی که در مساجد جمع می شوند نوع خاص از گروه را تشکیل می دهند که از جهت عقیده و مسلک و ارزش ها و گرایش ها با هم مشترک اند و میان آنها همبستگی وجود دارد، پس فردی که در مسجد حاضر می شود خود را در میان جمعی می بیند که «خودی» هستند؛ و رفتار و حرکات شان حاکی از علاقه، تأیید و احترام آنان به ایشان است؛ به همین جهت، نوعی رضای خاطر در خود احساس می کند و از همین روست که گفته می شود مساجد در ارضای نیاز تعلق، نقشی مهم ایفا می کنند.

«مالینوفسکی» این گونه نیازها را که نتیجه ی تلاش ها، تجربه ها و آگاهی های فزاینده بشری و توسعه ی زندگی اجتماعی است، «نیازهای ثانوی فرهنگی» می نامد، که برخلاف محدودیت نیازهای اولیه، این دسته از نیازها بسیار متعدد و متنوع و پیوسته در حال رشد هستند. یعنی دقیقا به موازات تحولات اجتماعی در عرصه های علمی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و غیره این گونه نیازها هم ایجاد می شوند و توسعه می یابند.

تبیین پدیده ها براساس نیازها باید تحت ضوابط و شرایطی ویژه صورت گیرد. باید توجه کرد که پدیده های مورد تبیین ممکن است از نوع رفتار و شیوه عمل یا از نوع سازمان و مؤسسه باشد، در هر دو مورد باید ببینیم که آن شیوه عمل یا آن سازمان، به چه نیازهایی پاسخ می دهد، به عبارت دیگر، وجود چه نیازهایی در رواج آن شیوه ی عمل یا در پیدایی و بقای آن سازمان یا جایگاه مؤثر بوده است.

در این جا صراحتا می توان گفت که ما منکر این نیستیم که بعضی از پدیده های اجتماعی، نیازهای خاصی را پاسخ می دهند، بدون این که عاملان و افراد مشارکت کنند. نیاز مذکور را احساس می کنند، بدون آنکه به گونه ای آگاهانه در ایجاد یا بقای آن پدیده مشارکت داشته باشند بر عکس، معتقدیم که بسیاری از پدیده های اجتماعی کارکردهای مفیدی دارند که نمی توان کارکردها را به انگیزه ی آگاهانه ی مشارکت کنندگان نسبت داد.