فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 27

با توجه به مطالب پیش گفته و همچنین نقش و کارکردهای مساجد در طول تاریخ به روشنی درمی یابیم که مساجد در دوره های رونق خویش، هم چون یک سازمان غیردولتی غیرانتفاعی به ایفای نقش در جامعه اسلامی پرداخته اند. در حدیث یاد شده نیز امام علی علیه السلام کارکردهای اجتماعی مسجد مطلوب را بسیار بیشتر از کارکردهایِ صرف عبادی می داند. این گونه به نظر می رسد که ذکر این هشت مورد به نقل از امام نه به منظور احصای همه موارد کارکردهای ممکن هر مسجد مطلوب بوده، بل به منظور ذکر مثال هایی از این دست است.

5 _ 2) کارکردهای مساجد در طول تاریخ

اشاره

واژه ی «کارکرد Function در ادبیات علم جامعه شناسی به معنای نقش یا اثری است که هر پدیده در زنجیره پدیده هایی که با آنها مرتبط است، باقی می گذارد. یک رشته ی کنش اجتماعی منظم، کارکرد اجتماعی نامیده می شوند».(1) باید توجه نمود که این تعریف از «کارکرد»، تعریفی جامعه شناختی از ترجمه ی کلمه ی «Function» است. همین واژه در ادبیات علم مدیریت نیز استفاده می شود. واژه «Function» در ادبیات علم مدیریت معنای بسیار محدودتری در قیاس با علم جامعه شناسی دارد که علمای مدیریت آن را مترادف «فعالیت» یا حتی «وظیفه» برای هر بخش سازمانی دانسته اند.

اگر بخواهیم در ادبیات علم مدیریت اصطلاحی هم ارز با واژه ی «Function» در علوم اجتماعی بیابیم شاید مناسب ترین اصطلاح، واژه «Mission» ترجمه شده به رسالت باشد.

هر چند کارکرد ابتدایی و اصلی مسجد، کارکرد نیایشی آن بوده است و از مساجد به صورت محلی برای برگزاری آیین ها و عبادات جمعی استفاده می شده است، اما به هیچ وجه این کارکرد، یگانه کارکرد مساجد نبوده است. بنا بر پیش گفته روح جمعی در بسیاری از دستورات اسلام و عبادات اسلامی مرکوز است و علاوه بر آن اسلام اهمیت فراوانی برای