فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 303

خاور دور تا آنجا که مربوط به ستون های چوبی است، ممکن است خانه های پیرامون دریاچه متعلق به اولین چینی ها و مالایایی ها باشد».(1) پ) هنر مقدس و معابد بودایی: از آنجا که بودیسم هیچ تعینی برای خدا نمی پذیرد، هویت هنر بودایی باید با محوری دیگر تعیّن پیدا کند. بورکهارت در این مورد می گوید:

«تا آنجا که بتوان مفهوم «هنر الهی» را در مذهب بودا که از هرگونه تشخص بخشیدن به مبدأ مطلق اعراض دارد، سراغ کرد، باید مصداق آن را در زیبایی اعجازانگیز بودا یافت. با وجود اینکه هیچ نظریه ای درباره خداوند نیست که بیانش دارای خصیصه وهم آمیز ذهنیت نباشد، ذهنیتی که نامتناهی را به حدود خود درمی آورد و اشکال و صور عرضی خویش را به آنچه تجسم ناپذیر است، می بخشد، زیبایی بودا روشنگر یک حالت هستی است که هیچ فکری آن رامحدود نمی تواند ساخت. این زیبایی که در زیبایی بودا متمثل شده، به شیوه ای آیینی در هر صورتی که از «سعادتمند ازلی» می کشند یا می تراشند، تجدید و احیاء می شود».(2) به گفته شوان:

«مفهوم بودایی هنر اقلاً از جهاتی به مفهوم مسیحی نزدیک است، مانند هنر مسیحی هنر بودایی مبتنی بر تصویر مافوق بشر است، که حامل وحی است، گرچه این هنر به علت نظرگاهی که معتقد به جنبه غیرشخصی الوهیت است، از هنر مسیحی متمایز است و این امر همه چیز را به جنبه غیرشخصی بازمی گرداند. اگر از لحاظ منطقی انسان در مرکز جهان قرار گرفته است، و برای آیین بودایی این حقیقت یک امر عرضی است و مانند مسیحیت یک ضرورت مذهبی نیست، اشخاص بیشتر «معقولات»اند تا افراد».(3)

1- . همان: 110 .
2- . بورکهارت 1349 : 7 .
3- . شوان 1376 : 105 .