فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 313

«به درستی گفته شده است که یک گنبد مسیحی یا به سوی آسمان صعود می کند و یا به سوی میز عشاء ربانی نزول می کند. تمام معماری یک کلیسا، فرد مؤمن را یادآور می شود که حضور الهی از عشاء ربانی که بر روی میز خاص آن قرار گرفته است، فیضان می یابد مانند نوری که در تاریکی می درخشد. [ولی] مسجد دارای یک مرکز برای مراسم آئینی نیست، محراب فقط نشان دهنده جهت قبله است، در حالی که تمام نظام و فضا آنچنان است که حضور خداوند را در جمیع جهات و محیط بر انسان خاطرنشان می سازد».(1) «معماران مسلمان تلاش کرده اند فضایی به وجود آورند که در خود غنوده و آرامش یافته باشد، درون هیچ یک از مراکز عبادی اسلامی احساس نمی کنیم که به سمت و سوی خاصی کشیده می شویم و حدود فضایی آن ها آزاردهنده نیست. راست گفته اند که معماری مسجد هرگونه کششی و کشاکشی را بین زمین و آسمان، منتفی کرده است».

«نکته بعد نحوه توجه به مصالح مادی است که ظاهرا هر دو معماری تلاش در سبک کردن کالبد ساختمان و کاستن از مادیت آن و گشادگی دارند؛ اما معماری مسیحی این کار را با ارتفاع گرفتن انجام می دهد، (خصوصا معماری گوتیک) و معماری اسلامی با بهره گیری از نور.

معماری اسلامی سعی نمی کند که سنگینی طبیعی سنگ را با نشان دادن یک حرکت صعودی در سنگ مرتفع سازد. چنانکه در معماری گوتیک، متداول است. اعتدال بی حرکت مستلزم عدم حرکت است، ولی در معماری اسلامی، ماده سنگین و بی شکل با حکاکی طرح های تزئینی زخرفی و اسلیمی و حجاری به اشکال مقرنس و مشبک، سبکی یافته و شبیه