فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 327

تقدس می یافت و جایگاه تجلی جمال خداوند می شد. برخلاف آن بی اعتنایی ها به فضای درون که در معماری غریب بارها رخ داد، در مساجد با وقار تمام هر عامل دیگر را از خود متأثر کرد. بینش توحیدی اسلام پایه و اساس معماری قرار گرفت و همه عوامل کالبدی _ فضایی به خدمت گرفته شدند تا فضایی پدید آید که در انسان مؤمن در کمال آرامش به «ذکر» پردازد و «حضور الهی» را تجربه کند. حضوری که به زیبایی در شکل ها و کالبد و نماهای درونی، در آرایه ها و در کتیبه ها، و از همه مهم تر در چگونگی ساماندهی فضایی که برپایه اصل حرکت از کثرت شکل و کالبد، به وحدت شکلی و کالبدی و فضایی می رسید. چون آن همه ریخت و شکل و هندسه وآرایه همه به یک سو رهنمون می شدند وازهمان سو نشأت گرفته می شدند.

از دیدگاه اسلام عنایت الهی مستقیما و نه با وسائط و میانجی ها شامل حال مردمان می شد و از مقتدایان دینی و مراجعی که گناه کسان را می خزند و احکام کیش را معین می کنند خبری نبود. در واقع نیایش و دعا چون بی واسطه از خود خداوند و آفریننده جهان خواسته می شود، نه آن گونه که در میان مسیحیان انجام می گرفت، قطعا تأثیرات و مناسک و نتایج مختلفی به بار می آورد. پس نقاط فضا به طور یکسان اعتبار می یافت و تنها روکردن به یک جهت خاص بود که موجد همنوایی مؤمنان می شد. محورگرایی و تأکید برجهت خاص در همه فضاهای مسجد، همراه با برتری فضا نسبت به کالبد و نیز استقلال فضاها در عین همبستگی آنها، ساختمان مسجد را همچون نغمه ای دلنشین و منسجم در نظر جلوه گر می ساخت که همه اجزایش در خدمت یک هدف بودند.

درتفکر اسلامی، مکان از آن جهت که محضر خداست، تقدس می یافت عالم، تجلی خداوند و از این رو مقدس است. این تجلی در مراتبی گوناگون در طول هم رخ می دهد، و کعبه بنیاد محوری است که این مراتب