فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 328

یا عوالم را به هم مرتبط می کند. پس کعبه از آن رو مقدس است که نماد اتصال عالم به حق تعالی است. جهت گیری به سوی کعبه، یا سمت قبله نیز روکردن نمادین به این اتصال و قرار گرفتن در جهت ارتباط با مبدأ هستی است. این جهت مقدس به فضای معماری مسلمانان که از نظر کالبدی معمولاً فاقد جهت است، جهتی معنوی می بخشد.

از دیدگاه اسلامی کالبدها از آنجا که مادی هستند، وابسته به زمان و مکان اند و فقط به صورت متشابه، رمزی، آیه ای و تمثیلی می توانند برای انسان اندیشمند و دل آگاه تداعی معنا نموده و وسیله یاد و یادآوری شوند. کالبدها به صورت نسبی می توانند معنا و مفهومی را تداعی و یادآوری نموده و در مجموع حداکثر زمینه و وسیله ای متناسب برای سیر و صیرورت متعالی و ارادی انسان باشند و ذاتا جنبه اعتباری دارند.

هر مفهومی و هر ارزشی نظیر مفهوم زیبایی می تواند در بی نهایت شکل ها و کالبدهای متفاوت به صورت نسبی و تمثیلی متجلی شود و نوآوری و خلاقیت و ابداع در این بعد انتها ندارد. به خصوص با توجه به جمیع شرایط متغیر و متنوع زمانی و مکانی، بنابراین هر مفهوم و اصل ثابت نظری، نظیر مفاهیم (جمال، جلال، عدل) می توانند در بی نهایت از کالبدها و اشکال خلاقانه، حکیمانه و بدیع ظهور یابد و متجلی گردد.

اشاره

این نوشتار به بررسی تطبیقی ویژگی های معماری نیایش گاه های غربی از روزگار پیش از مسیحیت و پس از آن، با معماری مساجد به ویژه مسجدهای ایرانی می پردازد. روشن است که به دلیل گستردگی و وسعت کار تنها به برخی ویژگی های بنیادی پرداخته می شود. نگارنده در این مقاله تلاش می کند نشان دهد چه رابطه ای میان کالبدها و فضاهای معماری با جهان بینی و نگرش نیایش گران در معماری یک نیایش گاه می تواند پدید آید.