فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 329

1 _ ویژگی های کلی

تاریخ تحولات معماری، گواه روشنی بر گرایش های دینی و اعتقادی گوناگون در ساختمان نیایش گاه ها است که به دست بشر در گذر زمان در جوامع مختلف ساخته شده است. در همه فرهنگ ها و دین ها سازندگان نیایش گاه ها تلاش بسیاری را برای پدیدارسازی باورهای جمعی جامعه خود در کالبد و فضای نیایش گاه ها داشته اند. از این رو «معماری نیایش گاه ها» بازتاب باورها و آیین ها و مناسک در ادیان گوناگون می باشد. با این همه تأثیر باورها و اعتقادات در معماری نیایش گاه ها همواره یکسان نبوده است. به ویژه گذر زمان و دگرگونی هایی که در اعتقادات مردم نسبت به مبانی و فروع دین رخ می داده، در معماری نیایش گاه ها بی تأثیر نبوده است.

از سوی دیگر معماری نیایش گاه ها همچون معماری های دیگر متأثر از عوامل آب و هوایی (اقلیمی)، عوامل جغرافیایی و تاریخی و نیز عوامل دیگر بوده است. این واقعیت باعث شده که مردمی که به یک دین واحد باور داشته اند، در سرزمین های گوناگون و در آب و هواهای مختلف، نیایش گاه های گوناگونی از دید معماری بسازند. پس معماری نیایش گاه ها را می توان دارای دو دسته ویژگی های معمارانه دانست:

الف _ ویژگی های مشترک نیایش گاه ها که برگرفته از تعلّق به دین واحد با باورها و اعتقادات و مناسک همسان می باشد.

ب _ ویژگی های متمایز نیایش گاه ها که متأثر از عوامل آب و هوایی، اقتصادی، فناورانه (تکنیکی) و دیگر عوامل اختصاصی و به ویژه باورهایی است که در سایه یک دین واحد از سوی مردم در گرایش های فرعی ایجاد شده است.

روشن است که عوامل دسته نخست، به مراتب مؤثرتر و قوی تر از دسته دوم هستند. زمینه هایی معمارانه ای که این ویژگی های مشترک و متمایز در آن ها رخ می نمایند، همان زمینه هایی هستند که در دیگر ساختمان ها نمودار می شوند.

الف _ زمینه های بیرونی: زمینه هایی که ساختمان را با پیرامون مرتبط می کند. مانند: