فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 349

خورد و در پاسخ گفت: این معماری آکنده از خلاقیت و نوآوری در زمینه ساماندهی فضا، آن هم با همین چند عنصر و نگاره و شکل است که همانندش در هیچ شیوه معماری در جهان پدیدار نشده است. به طور کلی فضا در معماری اسلامی هرگز مستقل از شکل فرض نمی شود. این فضا، فضای انتزاعی اقلیدسی نیست که صورت خارجی پذیرفته و چهارچوبی برای استقرار شکل ها فراهم آورده باشد. فضا به واسطه شکل های درون خود جنبه کیفی پیدا می کند. یک مکان مقدس، قطبی است که فضای اطراف را گرد خود متمرکز می سازد.

معماری اسلامی، به ویژه در ایران، اهمیت خاصی برای نور قائل است. درون مسجد گویی نور در صور مادی تبلور یافته و این صورت ها انسان مؤمن را به آیه نور در قرآن متذکر می شوند که «اللّه نورالسموات والارض».(1) در ایران به دلیل تابش شدید آفتاب در اکثر نقاط آن و آسمان بلورین این فلات مرتفع، نیاز به نور در فضاهای زیستی بخش تفکیک ناپذیری از زندگی مردم در طول تاریخ بوده است، بی جهت نیست که ادیان پیش از اسلام در ایران، به خصوص آیین زرتشت، تمثیل نور را برای تبیین تعالیم خود به کار می گرفتند و در دوره اسلامی هم، حکمت اشراق سهروردی در این کشور گسترش بیشتری یافت.

نور برجسته ترین ویژگی معماری ایرانی است، نه فقط به عنوان عنصری مادی، بلکه به مثابه تمثیلی از «وجود» و «خرد» الهی. نور جوهری معنوی است که در غلظت و تیرگی ماده شایستگی می بخشد تا نفس بشری در آن آشیان کند، نفسی که خود ریشه در عالم نور دارد که همان نشئه روح است.

معماری قدسی اسلام پیش از چیز در وجود مسجد متجلّی است که خود تجسم «بازآفرینی» و «تکرار» هماهنگی، نظم و آرامش طبیعت است که پروردگار آن را به مثابه خانه همیشگی مسلمانان برای عبادت تعیین کرده است. مسلمانان با نمازگزاردن در مسجد، به تعبیری به آغوش طبیعت بازمی گردند. این ارتباط فقط بیرونی نیست، بلکه از طریق پیوندی درونی، مسجد را به اصول و ریتم های طبیعت مربوط کرده و فضای مسجد را با آن فضای مقدس خلاقیت ازلی متحد می سازد، تا آنجا که طبیعت بکر توانسته در برابر حملات انسان پرومته وار