فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 351

ت) بخش بندی فضاها به قسمت های کوچکتر با بهره گیری از جرزها و ستون ها و مردم وار کردن کالبدها.

ث) بهره گیری از عناصر زیباشناختی مانند تعادل، توازن و تقارن در کالبدها و نماها، به ویژه در جهت قبله، برای پدید آوردن فضایی آرامش بخش و به دور از آشفتگی زندگی روزانه.

_ در بیشتر موارد از حیاط به جای نمازخانه روباز بهره گیری می شود. از این رو دارای سکو می باشد که با کفش از روی آن راه نمی روند.

_ از حوض وسط حیاط به جای وضوخانه روباز استفاده می شود.

_ از ایوان ها نیز در بیشتر موارد به جای شبستان بهره گیری می شود و از این رو آن ها دارای محراب هستند.

_ شبستان های فرعی در بخش های دیگر مسجد نیز ساختار همان شبستان اصلی را دارند، ولی همواره از آن کوچکتر هستند.

پ) چگونگی ساماندهی فضایی:_ جهت قبله به همه فضاهای اصلی و فرعی مسجد شکل می دهد و در بیشتر موارد، چگونگی ساماندهی فضایی و قرارگیری فضاها در کنار یکدیگر را تعیین می کند.

_ روش های گوناگون و بسیار هوشمندانه ای برای حل مسئله انحراف جهت قبله با راستای زمین یا گذرگاه مردم، در مساجد کهن تاریخی می توان یافت که همه آن ها امروزه نیز کارآمد هستند. (مسجد حکیم اصفهان) _ به طور کلی همه فضاها در راستای قبله قرار می گیرند، به جز ورودی اصلی شامل هشتی و سر در که ممکن است از راستای گذر عمومی پیروی کند.

_ در جایابی فضاها، همواره نخست شبستان اصلی مسجد و سپس میانسرا، در راستای قبله شکل می گیرد. در هیچ نمونه ای حیاط مسجد در پس دیوار قبلی جای ندارد و نمونه های انگلشت شمار، جزء استثنائات هستند.