فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 352

_ در مساجد ستوندار، پهنای دهانه جلوی محراب یا مقصوره همواره بزرگتر از دیگر دهانه ها است و کلاً تلاش شده فضای جلوی محراب باز باشد تا محراب از بخش های دیگر شبستان قابل دیدن باشد.

_ در مسجد گنبدخانه دار، گنبد اصلی روی مقصوره است و محراب کاملاً در برابر دید قرار می گیرد و بر آن تأکید می شود. در جلوی گنبدخانه، ایوان اصلی جای دارد که به میانسرا باز می شود. در دو سوی گنبدخانه شبستان های ستوندار جای دارند.

_ برخی فضاهای فرعی و خدماتی گاه ممکن است در دیوارهای شرقی و غربی شبستان جای داشته باشند ولی دیوار قبلی به هیچ فضایی راه ندارد و هیچ دری در آن دیده نمی شود.

در برخی نمونه ها که این دیوار بسیار دراز شده (مانند مسجد جامع اصفهان) گاه چند درگاه در آن دیده می شود.

_ هیچ گاه بخش های وضوخانه و آبریزگاه در پس دیوار قبله قرار نمی گیرند.

_ نکته بسیار مهم این که هیچ کدام از فضاهای اصلی مانند شبستان و میانسرا (حیاط) و حتی وضوخانه بدون میاندر یا فضای واسطه نیستند. گاه ایوان هایی که به شبستان دسترسی دارند همچون میاندر عمل می کنند و حیاط نیز بدون هشتی به بیرون راه نمی یابد.

5 _ سنجش و مقایسه

اولین وجه امتیاز اسلام بر مسیحیت، فقدان واسطه ای همچون سازمان کلیسا در عالم اسلام است. در اسلام عنایت الهی مستقیما و نه با وسائط و میانجی ها شامل حال مردمان می شود. در اینجا از مقتدایان دینی و مراجعی که گناه کسان را می خرند و احکام کیش را معیّن می کنند، خبری نیست. در جهان مسیحیت از قرن دوم میلادی با سرکوبی نهضت موتنانیست ها، اقتدار ارباب کلیسا و تفسیر متشرّعانه آنان از عهد عتیق و عهد جدید جای وحی پیغمبر و به طور کلی آزادی در تأویل و تفسیر معنوی را گرفت. در واقع نیایش و دعا هنگامی که بی واسطه از خود خداوند و آفریننده جهان خواسته می شود، با هنگامی که با واسطه انجام می گیرد، قطعا تأثیرات و مناسک و نتایج مختلفی به بار خواهد آورد.