فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 357

چهره ای کاملاً مشخص می بخشید. این نقش کانونی (مسجد جامع و بازار با محله هایش) همواره منشأ تحرک های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در اسلام و نیز روابط نزدیک دانشمندان با طبقات متوسط شهری بوده است.

مورفولوژی شهرهای اسلامی همواره از اصول و قوانین اسلامی تأثیر پذیرفته است و شکل یابی شهری ها بعد از سال 62 میلادی، که آیین حضرت محمد صلی الله علیه و آله در مدینه مطرح شد، شروع می شود. گسترش قوانین اسلامی، بعد از مدتی برخوردهای کند. بدین سان قوانین اسلامی، هم در چارچوب طرح های شهری، مسکونی و ساختمانی است و هم با جانشین ساختن برادری اسلامی، در مورفولوژی شهری توازن ایجاد می کند.

ایدئولوژی اسلامی، هرگز سیستم کاست، طبقه گرایی، نژادگرایی و قوم گرایی را نپذیرفته است. در جامعه ی اسلامی، بروز مکتب های فکری در مدارس نظامیه یا مساجد (که بیشتر در مجاورت بازار فعالیت فلسفی علمی داشتند) به نحوی فرهنگ شهری را تحت تأثیر قرار داده است. این مکتب های مذهبی _ فلسفی با نفوذ در فرهنگ شهری، احساسات و تعصبات وابستگی به قوم و قبیله و خاندان را بسیار تعدیل کرده است. در مساجد که محل عبادت مسلمان محسوب می شود همه ی مردم برابرند و هیچ نوع امتیازی از لحاظ طبقه، رنگ پوست و قوم بین مردم دیده نمی شود.

بعد از مسلمان شدن ساکنان نواحی مختلف جغرافیایی بر اثر ایدئولوژی اسلامی، یک جای گزینی کاملاً مشخص، بین زندگی عمومی و خصوصی مردم به وجود آمد، یعنی زندگی خصوصی خانواده ها به حریم استوار خانه یا مکان های محصور کشیده شد و از خیابان و کوچه (محل زندگی عمومی) قطع ارتباط پیدا کرد. از طرفی مناطق مسکونی شهرها به سوی مساجد و مدارس متمایل گشت. مکتب های فکری و فلسفی هر یک هوا دارانی پیدا کردند و غالبا در محله ی ویژه ای ساکن شدند. گاهی هم قبیله ها و گروه های قومی ساکن در شهرها هر یک از یک مکتب فکری اسلامی تبعیت می کردند. این گروه های قومی، از دانشمندان مکتب های اسلامی، فلسفه و قوامین اسلامی را فرا می گرفتند. این دانشمندان از امام جماعت، معلم، قاضی، مشاور و کارگزاران مساجد تشکیل می شدند. تنظیم آیین نامه ها و اصول رایج در