فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 375

برخلاف نقاشی های کلیسا هیچ یک از خطوط و نقوش به تنهایی ذهن و چشم را به طرف خود معطوف نمی کنند و کلیت فضاست که به صورت یک حقیقت واحد حس می شود و اجزا جدا از کل نیستند. به عبارتی همه چیز حضور یک واحد در کثرت است و منیّت تمامی اجزای فانی شده و هر جزئی تنها به آن کل واحد اشاره می کند. (تصویر شماره 2) حال به سراغ فضای معنوی که در تصویر شماره 3 دیدیم می رویم. همان طوری که در این تصویر مشاهده می کنید، این بار فضا خالی تر شده و به جز صندلی هایی ساده برای نشستن چیز قابل توجه دیگر در فضا موجود نیست. یکی از جداره ها به طور کامل برداشته شده و رو به دریاچه ای باز می شود که در بالا آسمان و در پایین نیز تصویری از آسمان در آب مشاهده می شود که مملو است از فضای خالی و در اطراف طبیعت وحشی مشاهده می شود و در این زمینه صلیبی در وسط دریاچه نگاه را به سمت خود می کشاند و به فضا تمرکز می دهد.

با وجود اینکه فضای فوق یک کلیساست، ولی معمار آن که یک ژاپنی است بیشتر تحت تأثیر فرهنگ ژاپنی و آیین ذن و شینتو به طراحی این فضا پرداخته است. بنابراین برای درک معنویت موجود در این فضامی باید به تعریف خدا از دیدگاه این آیین ها مراجعه کرد.

اگرچه در آیین ذن نامی از خدا برده نمی شود، ولی شاید آنچه را از آن به تهی یاد می شود بتوان معادل خدا فرض کرد.

مکتب ذن اعتقاد دارد واقعیت ها نسبی و ناپایدار و متغیرند، ولی ذات یگانه دارند که از آن به تهی یاد می شود. شناخت تهی در وحدت آن و مبتنی بر اشراق و شهود است، تهی ذات یگانه چیزهاست. و از راه منطق و استدلال در خور فهم نیست.

اندیشه تهمت از اندیشه بودائی ناشی می شود فضای خالی هر چیز بیانگر تهمت است و این تهی بودن به معنای نیست بودن نیست.

شاید بتوان تهیت را به عنوان یک اصطلاح روحی به معنای این که جهان پیرامون خود را به طور کلی تهی کرده باشیم، ذکر کنیم. در این زمینه یکی از استادان ذن بیان می دارد که «آنگاه که جان به چیزی دلبسته نباشد، این تهیت است». همچنین در ذن این تصویر وجود ندارد که اشیاء چیزها و رویدادها در یک سو و ما در سویی دیگر واقع شده باشیم یا بطور کلی انفکاک انسان و طبیعت معنی ندارد. بنابراین طبیعت گرایی در این فرهنگ معنای ویژه خاص را