فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 378

فضایی پرزرق و برق با تزئینات زیاد مثل تصویر شماره (1) بسیار جالب تر و شورانگیزتر خواهد بود و در چنین فضایی احساس معنویت بیشتری خواهد کرد و فضایی خالی برایش خسته کننده و کسالت آور خواهد بود و زمانی که مخاطب در این مرحله است باید برای او از چنین قالب هایی استفاده کرد. به قول مولوی:

چونکه با کودک سرو کارت فتاد هم زبان کودکان باید گشاد و هیچ گاه نباید این سطح درک از فهم فضا را محکوم کرد، چون مقدمه درک مرتبه بالاتر است. آنچه محکوم است سکون و توقف در هر مرحله است.

بنابراین فضای کلیسا می تواند مقدمه ای برای فهم عمیق تر فضای مسجد باشد و قالب های استفاده شده برای مسجد با وجود اینکه مرتبه ای بالاتر از درک خداوند را به نمایش می گذارد هیچ گاه نباید مطلق شده و در آنها متوقف شد و همراه با عمیق تر شدن درک عمومی جامعه می بایستی به سمت انتزاعی تر شدن و خالی تر شدن حرکت کند.

البته باید به این نکته توجه کرد که اثر هنری غنی اثری است که هم برای عوام جامعه در خور فهم باشد و هم مورد پسند خواص قرار گیرد و هر کس به اندازه فهم خود بتواند از آن استفاده کند و نمی توان گفت که همواره بین این دو تناقص وجود دارد. بنابراین فضای معنوی می تواند به گونه ای طراحی شده باشد که هر دو نوع سمبل های مادی و انتزاعی را در خود داشته باشد تا انسان را در اعماق خویش سیر دهد و درک او را به مراتب بالاتر ببرد. نمونه بارز چنین آثاری را در معماری برخی از مساجد مثل مسجد شیخ لطف اللّه می توان مشاهده کرد که در آن از یک طرف با بکارگیری رنگ های متنوع و نقش و نگارهای فراوان توجه عوام را به خود جلب می کند و از طرف دیگر با استفاده از نور، فضای خالی و وحدت حاکم بر تمامی اجزای فضایی عمیق و پر رمز و رازی را برای خواص جامعه به نمایش می گذارد.

شرح قانون خلأ با توجه به مدل سوم

با توجه به مدل سوم در سیر تکاملی به سمت حقیقت مطلق همان گونه که هر مرحله مقدمه ای برای صعود به مرحله بالاتر است، می تواند به حجابی برای صعود به مرتبه بالاتر تبدیل شود.