فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 379

تا زمانی که آن مرحله برای ما مطلق شود و تمام توجه ما را به زیبایی ها و ارزش های خود معطوف گرداند.

نمی توان به مرتبه بالاتر صعود کرد و برای صعود به مرتبه بالاتر ابتدا می باید از آنچه داری، خالی شوی و تمامی بت هایی را که مدت ها با آنها انس گرفته بودی و برای رسیدن به آنها زحمت ها کشیده بودی، بشکنی تا بتوانی بهتری را جایگزین آن کنی و این نوع خالی شدن حقیقت قانون خلأ به شمار می رود.

جای دخل است این عدم از روی نرم جای خرج است این وجود بیش و کم کارگاه صنع حق چون نیستیست پس برون کارگه بی قیمتی است(1) این قانون را در همه جا می توان مشاهده نمود. در طبیعت، در زندگی انسان و در فضای معماری و آن را این گونه می توان بیان کرد:

«هر چه خالی تر امکان تجلی حقیقت بیشتر»

نتیجه گیری

در معماری مسجد قالب های گوناگونی را می توان برای خلق فضای معنوی به کار برد که تاثیرگذاری آن بر روی افراد گوناگون متفاوت خواهد بود. هرچه درک مخاطب از مفهوم خدا ابتدائی تر باشد قالب ها صوری و مادی مؤثرترند و هرچه این درک عمیق تر شود قالب های انتزاعی تر مؤثرتر خواهند بود. که در نهایت این قالب ها به فضای خالی منتهی خواهند شد.

هیچ یک از این مراتب بی ارزش نیست و آنچه بی ارزش است ساکن شدن و راکد ماندن در یک قالب خاص است و رمز حرکت و ساکن نشدن خالی شدن است. خالی شدن فکر و ذهن خالی شدن دل و خالی شدن فضای معماری، ابتدا خالی شدن از هر چیز زائد و بد و بعد خالی شدن از چیزهای بیهوده و در انتها خالی شدن از چیزهای مطلوب برای رسیدن به چیزهای بهتر.