فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 44

_ تا آنجا که مخل آزادی های دیگران نباشند _ و همچنین مشروعیت نظام های حکومتی را به چالش نکشند به فعالیت های مورد علاقه خود بپردازند.

اما چنین مساجدی به علت بومی نبودن مدل مدرنیسم و جامعه ی مدنی به معنای غربی آن در جوامعی چون ایران قابل احداث نیست. به این لحاظ تحلیل نقش مساجد و پایگاه های دینی در جوامعی چون ایران که دارای جمعیتی قریب به اتفاق مسلمان است و دین بر مصدر حکومت قرار دارد، با توجه به ویژگی های خاص دین اسلام (از ادعای جامعیت آن) احتیاج به مدل نظری دیگری دارد.

2 _ 6 _ 2) کارکردهای مساجد در جوامعی چون ایران

اشاره

برای تحلیل نقش مسجد در هر جامعه با اکثریت مسلمان که هنوز به توسعه به معنای غربی آن دست نیافته است، باید به نوع هویت دینی آن جامعه توجه نمود؛ چرا که مسجد در وهله ی اول پایگاه دینی جامعه ی مسلمان محسوب می گردد. محمد قوچانی (1379)، جامعه شناس ایرانی، سه نوع هویت دینی را در یک جامعه دینی شناسایی کرده است:

الف) هویت دینی اعتقادی

«اگر از هویت دینی اعتقادی انتظار اعتقاد به معنای حقیقی و راستین آن را داشته باشیم باید بگوییم که هویت اعتقادی، جز در هنگامه های تولد ادیان، به وجود نمی آید؛ چرا که در هنگامه های مذکور (صدر ادیان)، اولا سطح اعتقاد به سطح دانش بوده است و در نتیجه اعتقاد دین در مصافی برابر، بر اعتقادات ضددینی و غیردینی پیروز شده است؛ ثانیا در این پیروزی هیچ کاتالیزور و تسریع گر خارج از مداری وجود نداشته است. نه آیین و عرف، جبرکننده ی پنهان دین ورزی اجتماعی بوده است، و نه دولت و قدرت، اجبارگر رسمی و آشکار تکوین هویت دینی مذکور؛ بل موانع عمده ای بر سر راه ایجاد هویت مزبور ایجاد شده است... .

اما پس از تولد یک اعتقاد (از جمله اعتقادات دینی) به تدریج دفاع از آن اعتقاد نه یک کار انقلابی که کاری ارتجاعی می شود. در شرایطی که یک اعتقاد در نتیجه ی