فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 45

یک انقلاب (سیاسی یا فکری) متولد می شود، چگونه می توان از تبدیل آن به ارتجاع سخن گفت؟ مقصود ما از ارتجاع در اینجا نسبتی است که آن اعتقاد با رقیبان خود می یابد. او در مصاف با رقیبان خود چنان می کند که رقیبان دیروز با او می کردند وحتی در شرایط بحرانی با رقیبان درونی خود بدتر از رقیبان بیرون خود عمل می کند، به این معنا که باز تولیدکنندگان اعتقادات دینی را از خود می راند، چرا که به تدریج در سطوح عالی اعتقاد مذکور، طبقه ای از نخبگان حوزه قدرت یا معرفت شکل می گیرند که باز تولید اعتقاد دینی را در حکم کفر یا طغیان می شمارند و در نتیجه یک «ایدئولوژی» به ضد «ایدئولوژی» تبدیل می شود و از حرکت باز می ایستد دو دیگران را هم از حرکت انذار می دهد و تحذیر می کند. در چنین شرایطی حفظ هویت دینی موجود جامعه شرط بقای حاکمیت دینی موجود است و این دو نسبتی مستقیم با هم دارند. از آن پس، برخلاف شرایط تاسیس ایدئولوژی، ترویج ایدئولوژی دارای کاتالیزور حکومتی می شود و اعتقاد نه حول دانش که حول قدرت شکل می گیرد. در نتیجه، وجود آن اعتقاد و هویت اعتقادی نیز هم بسته وجود دولت و قدرت دینی است، چنانکه گمان می رود با زایل شدن دولت دینی هویت این جامعه نیز از دست رود.

از سوی دیگر، این هم بستگی دین و دولت دینی سبب می شود که هر نوع ناخشنودی و زدگی از دولت دینی به دین دولتی نیز تسری ییابد و چون یکی در معرض برافتادن قرار گیرد، دیگری نیز چنین می گردد».(1) چنین رویکردی به دین و به تبع آن به پایگاه دین در جامعه (= مسجد) را به طور واضح در سال های ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی ایران شاهد بودیم. مسجد در نقش شوراهای محلی ظهور پیدا کرد و حتی فراتر از آن بسیاری از سازمان های دولتی در فضای مسجد سعی در عرضه خدمات به جامعه نمودند. تشدید چنین اوضاعی را در دوران جنگ هشت ساله می توان مشاهده نمود.

اما با پیچیده تر شدن انتظارات از دولت و حکومت و بروز ضرورت های توسعه ای بخصوص در سال های پس از جنگ، و تغییر فضا و دید جامعه به حکومت، این نقش مسجد