فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 68

اشاره

تأسیس مسجد به همت حضرت ختمی مرتبت رسول گرامی اسلام، نخستین گام در بنای جامعه نوپای اسلامی و نقش محوری مساجد در شهرهای نو ظهور دوره اسلام، تاکنون بیش وکم طرف توجه دانش پژوهان قرار گرفته است. کارکردهای مسجد معمولاً در محورهای زیر برشمرده می شود: عبادی، آموزشی، تربیتی، فرهنگی، ارتباطی، اجتماعی، معماری، حقوقی، نظامی و اقتصادی.

به نظر می رسد که افزون براین کارکردها، دو کارکرد مهم دیگر نیز می توان برای مسجد در نظر گرفت: عرضه الگویی از جامعه مطلوب دینی در مقیاس کوچک و فراهم آوردن فضایی مناسب برای تمرین شهروندی در جامعه دینی. بررسی مجموعه احکام و آداب و آیین های مربوط به مسجد و مهم ترین عمل عبادی که در مسجد صورت می گیرد، یعنی نماز جماعت و مشابهت آن با ویژگی های جامعه دینی به شایستگی این مدعا را اثبات می کند:

«إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاهَ وَ آتَی الزَّکاهَ وَلَمْ یَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسی أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ».(1) مسجد واژه ای عربی از ریشه «س _ ج _ د»به معنای سجده گاه است؛ گرچه برخی بر این باورند که این واژه، عربی شده واژه آرامی «مَزِگت» است.(2) سجده یکی از اجزای نماز است و شاید سجده گاه نامیدن مکان برگزاری نماز، از باب مهم شمردن این جزو از نماز باشد. در متون دینی، سجده، منتها درجه عبادت بنده در آستان حق تعالی شمرده شده است: «السجود منتهی العباده من بنی آدم».(3) مسجد که در عرف و فرهنگ اسلامی به عبادتگاه مسلمانان اطلاق می شود، در اصطلاح شرعی تعریف دقیق تری دارد: «المکان الموقوف علی کافّه

1- . توبه / 8 .
2- . معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر: ج 11 ، 1376 ش ، ص 4063 ، مدخل «مزگت»؛ Encycloedia of Islam ;(New Edition) (EI)Leiden :Brill v6 "Masdjid" PP664کلمه مسجد در متون فارسی سده چهارم به کار رفته است: «چون علی علیه السلام از در مزگت اندر آمد و ابن ملجم علی را یافت، شمشیر بزد». تاریخنامه طبری، گردانیده منسوب به بلعمی، تصحیح: محمد روشن، تهران: سروش، 1380، ص 674.
3- . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1362 : ج 82 ، ص 164 .