فروغ مساجد (4) : سومین همایش بین المللی هفته جهانی گرامی داشت مساجد صفحه 69

المسلمین للصّلاه»؛(1) یعنی مکانی که برای نماز گزاردن همه مسلمانان وقف شده باشد؛ براین اساس سه ویژگی اصلی مسجد از این قرار است:

1 . موقوفه بودن و در تملک فرد خاصی نبودن؛ 2 . ویژه عده خاصی نبودن و برای همه مسلمانان بودن؛ 3 . برای خواندن نماز استفاده کردن.

یادآور می شود که این واژه به صورت مفرد، مسجد و جمع، المساجد، جمعا 28 بار در قرآن به کار رفته است که 15 بار آن به صورت المسجدالحرام _ مسجدی که کعبه درآن قرار دارد _ و یک بار نیز به صورت المسجد الاقصی _ مسجد معروف بیت المقدس _ آمده است.(2) در سال های اخیر حجم نوشته ها درباره نقش و کارکردها، تاریخ و احکام و آداب مساجد افزایش چشم گیری داشته است. مروری بر سه کتاب شناسیِ «کتاب شناسی معماری مسجد»،(3) «فهرستواره مسجد»(4) (شامل معرفی 4 کتاب و 57 مقاله) و «کتابشناسی مسجد»(5) (شامل معرفی 92 کتاب و 1754 مقاله) نمایی از این مطالعات را به دست می دهد.

کارکردهای مسجد و انگیزه های تأسیس آن

به نظر می رسد پیش از بعثت پیامبر هم به محوطه اطراف کعبه، مسجد گفته می شد، ولی بدون تردید این اصطلاح پس از هجرت پیامبر از مکه به مدینه رواج یافت. نخستین اقدام اصلی پیامبر در شهر مدینه، تأسیس مسجد بود.(6) پژوهشگران حوزه سیره نبوی، تاریخ اسلام، فرهنگ و تمدن اسلامی، انگیزه های تأسیس مسجد و کارکردهای مسجد را به شکل های گوناگون

1- . بابانیا، محمدباقر، در سایه سار مساجد، ماهنامه کوثر: ش 32 .
2- . عبدالباقی، محمدنژاد، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، القاهره، دارالکتب المصریه، 1364 ق: ص 345 .
3- . شکری، فاطمه، کتاب شناسی معماری مسجد، مجموعه مقالات همایش مسجد، گذشته، حال، آینده، تهران، دانشگاه هنر، معاونت پژوهشی، 1379 : ج 2 ، صص 357 _ 404 .
4- . شاه حسینی، یونس، فهرستواره مسجد، مسجد، سال سوم، ش 15 ، 1373 ش، صص 56 _ 57 ، و ص 101 .
5- . عباسی نیا، سعید به کوشش، کتاب شناسی مسجد، ج 1 ، تهران: ستاد عالی هماهنگی و نظارت بر کانون های فرهنگی، هنری مساجد: ج 1 ، 1380 ش .
6- . به عنوان نمونه، ابن هشام، ج 1 ، ابن هشام، السیره النبویه: ج 2 ، تحقیق: مصطفی السقاء، ابراهیم الابیاری، عبدالحفیظ شلبی، بیروت، داراحیاء التراث العربی: ص 141 _ 143 .