البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 184

هو علیه شود و هم محذور مالکیت شخص نسبت به ذمه ی خودش پدید نیاید.

در مباحث گذشته در این که حقیقتِ نقلِ ملک چیست بیان کردیم بعضی مثل محقق نائینی قدس سره - ملکیت را به خیطی تشبیه کرده که از طرف مالک به مملوک بسته شده است و در نقل، آن طرف خیط که به مملوک (مبیع) بسته شده باز شده و به طرف دیگر معامله یعنی ثمن بسته می شود و آن طرف خیطی هم که از طرف مشتری به ثمن بسته شده باز می شود و به مبیع بسته می شود، ولی ما گفتیم این تعابیر در نقل ملک تسامحی است و حقیقت نقل ملک این است که بایع رابطه ی خود با مبیع را القاء می کند و رابطه ی جدیدی را برای مشتری ابداع و ایجاد می کند؛ یعنی زید که بایع کتاب است رابطه ی ملکی خود را القاء و إفناء می کند و رابطه ی ملکی جدیدی را برای عمرو ایجاد می کند.

این در صورتی است که بعد از ازاله ی رابطه ی اوّل، ابداع رابطه ی دوم ممکن و معقول باشد، امّا اگر در جایی مانند ما نحن فیه با ازاله ی رابطه ی اوّل که مربوط به بایع و مملوک است، غرض حاصل شده و ابداع رابطه ی دیگر لغو و غیر معقول باشد، آن جا نیازی به ابداع رابطه ی دیگر نیست؛ مثلاً زید که مالک ذمه ی عمرو است و ذمه ی عمرو را به خود عمرو می فروشد، همین که رابطه ی ملکی خودش را با ذمه ی عمرو به نفع عمرو ازاله و اعدام می کند، بیع محقق می شود و دیگر نیازی به ابداع رابطه ی جدیدی بین عمرو و ذمه ی خود عمرو نیست؛ چون لغو است و در اعتبار عقلاء اثری بر آن مترتب نیست.

بنابراین این که گفتیم بیع، ازاله ی یک رابطه و ابداع رابطه ی دیگر است، مربوط به جایی است که ابداع رابطه ی جدید معقول بوده و لغو نباشد. امّا اگر در جایی ابداع رابطه ی جدید لغو باشد، ابداع رابطه ی جدید در تحقق بیع لازم نیست و همین اندازه که مشتری از ازاله ی رابطه ی اوّل نفع ببرد کفایت می کند.