کتابخانه بالقرآن

البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 228

صفحه 228

نظر محقق اصفهانی قدس سره - در تعریف بیع و نقد آن

به خاطر این اشکالاتی که بر تعریف شیخ وارد است محقق اصفهانی قدس سره - تعریف دیگری از بیع ارائه داده و می فرماید(1): «البیع هو جعلُ شیءٍ بإزاءِ شیءٍ»؛ بیع قرار دادن چیزی به إزاء چیز دیگر است.

اولین اشکالی که بر این تعریف بر ذهن تبادر می کند و بعضی مطرح کرده اند آن است که تعریف شامل قرار دادن چیزی به إزاء چیز دیگر تکویناً نیز می شود؛ مثلاً قرار دادن چیزی در مقابل آیینه جعلُ شیءٍ بإزاءِ شیءٍ است.

ولی این اشکال وارد نیست؛ زیرا از سبک و سیاق معلوم است که مراد از جعل، جعل انشائی است؛ نه جعل خارجی و تکوینی؛ چون در فقه و حقوق، خصوصاً بیع، معلوم است که جعل اعتباری مراد است. با این حال اگر کسی اصرار کند که شامل جعل تکوینی می شود، قید اعتباراً را به تعریف اضافه می کنیم «جعلُ شیءٍ بإزاءِ شیءٍ اعتباراً» کما این که ما نیز در تعریفی که ارائه خواهیم داد

1- حاشیه کتاب المکاسب (للأصفهانی، ط - الحدیثه)، ج 1، ص66: و لا یبعد أن یقال: إنّ البیع جعل شی ء بإزاء شی ء، فیختلف أثره بحسب الموارد، فأثره تاره ملکیه العوضین کما فی غالب افراده، و أخری انقطاع إضافه الجاعل عن المبیع، و حیث إنّه لا یعقل دخوله فی ملک المشتری فینعتق کما فی البیع ممن ینعتق علیه، فإنّ الانعتاق لیس إلّا زوال ملکیه المالک عن العبد، و ثالثه ذلک الانقطاع مع کونه کلیا غیر قابل للدخول فی ملک المشتری، فهو عین سقوط ما فی الذمه کما فی بیع الدین ممن هو علیه، و رابعه قیام کل من العوضین مقام الآخر فیما له من التعلق و الإضافه بأحد أو بجهه، کالآلات المشتراه من غله العین الموقوفه، فتکون الآلات کالمسجد و القنطره متعلقه بتلک الجهه، و تکون الغله مملوکه لمالک الآلات، و کذا فی اشترائها من الزکاه. فأثر المعامله البیعیه هی الملکیه من الطرفین فی المورد القابل، و أمّا فی غیرها فاثرها إمّا الانعتاق أو السقوط أو الوقفیه، لصیروره المال بدلا عن الموقوف، و لیس المراد من جعل شی ء فی قبال شی ء إلّا فی قبال المجانیه کالهبه، فلا مانع من جعل المال بإزاء سقوط الحق بطور النتیجه، أو جعله بإزاء کون العوض لزید، و علی هذا الإطلاق یقال «باع فلان دینه بدنیا غیره»، و هذا المسلک و إن کان غیر معروف و لا مألوف إلّا أنّ المتّبع هو البرهان، و اللّه المستعان.