البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 240

و در مورد «تملیک» می گوییم: در مواردی که طرف مقابل دارای اراده و اختیار نیست(1)، تملیک نزد عقلاء بدون قبول آن شخص یا شیء که مالک می شود محقق می شود و صادق است و در مواردی که طرف مقابل دارای اراده و اختیار است، قبولِ وی شرط تحقق تملیک است.(2) بنابراین در حاقّ معنای تملیک شرطیت قبول نهفته نیست.

ولی در فضای فقه، حقوق و امور اعتباریه در مواردی که طرف مقابل، قابلیت قبول دارد، عقلاء قبول را شرط «تملیک» و حتّی شرط «إبدال» و «نقل» اعتباری می دانند، پس این الفاظ در چنین مواردی انصراف به جایی دارد که همراه قبول باشد. علاوه آن که اگر قبول شرط تملیک، نقل و إبدال اعتباری نباشد، دلیل بر آن نیست که در بیع نیز شرط نباشد، و یکی از شواهد بر مطلب آن که این الفاظ در صورت غفلت طرف مقابل از قبول، می تواند صادق باشد امّا بیع با غفلت طرف مقابل از قبول صادق نمی باشد؛ یعنی نمی توان گفت: «بعتُه مع کونه غافلاً عن القبول».

2. اثر حاصل از ایجاب و قبول (انتقال)

اشاره

دومین معنایی(3) که جناب شیخ - رحمه الله علیه - از قول بعض من قارب عصره برای بیع ذکر فرمودند این است که «بیع» در اثر حاصل از ایجاب و قبول که انتقال باشد

1- یا اراده ی مملَّک در برابر اراده ی مملِّک بی ارزش باشد، مثل آن که شارع فوت را مملِّک قهری ورّاث قرار داده است.
2- نیز می توان گفت لفظ «تملیک» و «نقل» در اعم از تملیک و نقل مجانی و به عوض استعمال می شود. بنابراین از آن جا که ممکن است در تملیک و نقل مجانی، قبول شرط تحقق آن نباشد، تملیک و نقل بدون قبول صادق باشد، به خلاف بیع که فقط در تملیک و نقل به عوض استعمال می شود و قبول شرط تحقق آن است. (امیرخانی)
3- المکاسب المحرمه (ط - الحدیثه)، ج 3، ص17: الثانی: الأثر الحاصل من الإیجاب و القبول، و هو الانتقال، کما یظهر من المبسوط و غیره.