کتابخانه بالقرآن

البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 250

صفحه 250

اثر حاصل در نظر شارع به نحو حقیقت است قابل التزام نیست و قطعاً شیخ - رحمه الله علیه - آن را اراده نفرموده است.

بنابراین باید بگوییم جناب شیخ - رحمه الله علیه - فقط «إنشاء تملیک عینٍ بمالٍ» را معنای حقیقی بیع می دانند و اطلاق بیع بر اثر حاصل عند الشارع را مجاز می دانند. ولی این سؤال این جا مطرح می شود که اگر اطلاق بیع بر خود مسبّب به نحو مجازی است، پس چطور معنای مجازی دیگری به علاقه ی سببیت از آن أخذ شده است؟! در پاسخ می گوییم: معنای مجازی حتماً لازم نیست از معنای حقیقی أخذ شود، بلکه می تواند از معنای مجازی دیگر أخذ شود که در اصطلاح «سبک مجاز از مجاز(1)» گفته می شود؛ یعنی در حقیقت ابتدا معنای مجازی «اثر حاصل از عقد

1- منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه (خویی)، ج 1، ص41: اختلفوا فی سبک المجاز عن المجاز، و هو أن یستعمل اللّفظ فی معنی مجازی لعلاقه بینه و بین المعنی الحقیقی ثم یستعمل فی معنی آخر لعلاقه بینه و بین المجاز الأوّل. و لم أظفر بعد بمن أفرد هذه المسأله استقلالا بالبحث، و لم أجد عنوانها مستقلا فی کلام من تقدّم، و انّما یوجد الاشاره الیها فی کلامهم، و یذکرونها استطرادا إذا مست حاجتهم الیها من دون أن یکشفوا عن وجهها النّقات، و یرفعوا عنها الحجاب، و الحق فیها هو الجواز، وفاقا لجمع من الاصحاب منهم العلامه الحلی فی النّهایه و العمیدی فی المنیه و الفاضل القمی (ره) فی القوانین فی تعریف الفقه و ذهب قوم إلی المنع منهم صاحب الفصول و صاحب المصابیح. قال الأوّل: اعلم انّ العلاقه المعروفه انّما تعتبر اذا کانت بین المعنی المجازی و بین المعنی الموضوع له فلا تعتبر اذا کانت بینه و بین معنی مجازی آخر الّا إذا کانت بحیث توجب العلاقه بینه و بین المعنی الحقیقی، فتعتبر من هذه الحیثیّه، و لهذا تراهم یمنعون سبک المجاز من المجاز، و الدّلیل علیه عدم مساعده الطبع، أو الرخصه علی الاعتداد بمثل تلک العلاقه لبعدها عن الاعتبار. و أمّا صاحب المصابیح فانّه کتب الی الفاضل القمی (ره) فی جمله اعتراضاته التی أوردتها فی حاشیه القوانین مشروحه: انّ فی القوانین جوّزتم سبک المجاز من المجاز مع أن المجاز لا یتجوّز منه اجماعا تحصیلا و نقلا من العلامه فی بحث النّسخ من النّهایه، و قد صرّح بذلک جماعه فی بحث مفاسده و محاسنه. فکتب الیه الفاضل القمی قدس سره - لا یحضرنی النّهایه و لا غیره من کلمات من نسبتم هذا الکلام الیه، و الذی یحضرنی فی الجواب عمّا ذکرت: انّی لا أجد مانعا منه، و ناهیک فی ذلک ما یوجد فی کلام الملک العلام الذی هو فی منتهی البلاغه مثل قوله تعالی: (وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَهٌ إِلی رَبِّها ناظِرَهٌ) اذ الظاهر ان کلمه الربّ مجاز عن رحمته و ثوابه، و رحمته و ثوابه مجاز عن آثار رحمته من الجنه و الحور و القصور و الثمار و الأنهار و لو لم نقل بذلک فلا بدّ من ارتکاب المجاز فی کلمه الناظره أیضا و کذلک قوله تعالی: (یَقُولُ الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ أَیْنَ الْمَفَرُّ، کَلَّا لا وَزَرَ إِلی رَبِّکَ یَوْمَئِذٍ الْمُسْتَقَرُّ) فانّ الظاهر انّ کلمه الربّ مجاز عن حکمه و مشیّته و الحکم و المشیّه تصیر ان مستقرّا للانسان بسبب مقتضیاتهما ... .