البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 260

مصدر(1) در نظر بگیریم مفاد و معنای بیع خواهد بود که باید مؤثر و صحیح باشد هرچند صحیح و مؤثر در نظر قائل؛ یعنی وقتی که شخصی خبر از تحقق بیع می دهد، در واقع لفظ بیع را در صحیح و مؤثر استعمال می کند، هر چند فقط در نظر خودش صحیح و مؤثر باشد. اگر علاوه بر آن نزد شارع نیز مؤثر و صحیح باشد، نزد شارع نیز بیع خواهد بود و الا صورت بیع بوده و نظیر بیع هازل نزد عرف می باشد. یعنی همان طور که اگر کسی از روی هزل و شوخی بیع انجام دهد عرف آن را بیع نمی داند، شارع نیز بیعی که تمام شرائط صحت را نداشته باشد بیع نمی داند.

پس بیع که در معنای اسم مصدری به کار رفته و حکایت از تحقّق امری بعد از إنشاء بایع می کند، چه در نظر عرف و چه در نظر شارع، حقیقت در صحیح است؛ إلا این که صحیح نزد عرف با صحیح نزد شرع متفاوت است. به تعبیر دیگر بیع اسم برای عقد مؤثر و مفید فایده ی ملکیّت می باشد، ولی ممکن است بیعی در نظر عرف صحیح باشد و در نظر شرع صحیح نباشد، مانند بیع خمر و بیع ربوی که عرف آن را صحیح می داند ولی شارع آن را مؤثر و صحیح نمی داند و از آن جا که طبق فرض، بیع اسم برای عقد مؤثر و صحیح است، پس بیع خمر و بیع ربوی نزد شارع اصلاً بیع نیست.

عبارت شیخ قدس سره - گرچه مقداری دارای ابهام است، ولی به نظر می رسد بیع را از حیث صحّت، مفهومی کشش دار می دانند که شامل صحت نزد قائل، عرف و شارع می شود و معتقدند حداقل در مقام توجیه کلام شهیدین قدس سرهما - که بیع بر غیر عقد صحیح اطلاق نمی شود.