کتابخانه بالقرآن

البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 365

صفحه 365

وضعی و حلّیت تکلیفی به کار رفته است؛ چراکه «حلّیت» در لغت(1) به معنای اطلاق، ارسال و رها بودن است، در مقابل «حرمت» که به معنای منع، حجر و بازداشتن است. اگر چیزی «مطلق»، «بدون قید و بند» و «رها» بود گفته می شود «حلال» است. حلّیت به این معنا مناسبت با حلّیت تکلیفی و حلّیت وضعی هر دو دارد و می تواند هر دو را افاده کند. بنابراین (أحَلَّ اللهُ البَیعَ) به این معناست که خداوند بیع را رها و بدون قید و بند قرار داده است که هم از لحاظ تکلیفی رهاست و منعی ندارد و هم از لحاظ وضعی.

سید خویی قدس سره - سپس می فرماید(2): کلمه ی حلّیت و حرمت گاهی به اعیان

1- مفردات ألفاظ القرآن، ص251: أصل الحَلّ: حلّ العقده، و منه قوله عزّ و جلّ: وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسانِی [طه/ 27]، و حَللْتُ: نزلت، أصله من حلّ الأحمال عند النزول، ثم جرّد استعماله للنزول، فقیل: حَلَّ حُلُولًا، و أَحَلَّهُ غیره، قال عزّ و جلّ: أَوْ تَحُلُّ قَرِیباً مِنْ دارِهِمْ [الرعد/ 31]، وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوارِ [إبراهیم/ 28]، و یقال: حَلَّ الدّین: وجب أداؤه، و الحِلَّه: القوم النازلون، و حیّ حِلَال مثله، و المَحَلَّه: مکان النزول، و عن حلّ العقده استعیر قولهم: حَلَّ الشی ء حلالًا، قال اللّه تعالی: وَ کُلُوا مِمّا رَزَقَکُمُ اللّهُ حَلالًا طَیِّباً [المائده/ 88]، و قال تعالی: هذا حَلالٌ وَ هذا حَرامٌ [النحل/ 116]، و من الحُلُول أَحَلَّت الشاه: نزل اللبن فی ضرعها، و قال تعالی: حَتّی یَبْلُغَ الْهَدْیُ مَحِلَّهُ [البقره/ 196]، و أَحَلَّ اللّه کذا، قال تعالی: أُحِلَّتْ لَکُمُ الْأَنْعامُ [الحج/ 30]، و قال تعالی: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنّا أَحْلَلْنا لَکَ أَزْواجَکَ اللّاتِی آتَیْتَ أُجُورَهُنَّ وَ ما مَلَکَتْ یَمِینُکَ مِمّا أَفاءَ اللّهُ عَلَیْکَ وَ بَناتِ عَمِّکَ وَ بَناتِ عَمّاتِکَ ... .
2- مصباح الفقاهه، ج 2، ص94: ثم إن الحل قد یتعلق بالأعیان الخارجیه. و قد یتعلق بالأفعال الخارجیه. و قد یتعلق بالأمور الاعتباریه المبرزه بمبرز خارجی. و علی الأول فلا یصح الکلام إلا بالتقدیر، للدلاله الاقتضائیه، و صیانه لکلام المتکلم عن اللغویه. و من هذا القبیل قوله (تعالی) (أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّباتُ وَ طَعامُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ حِلٌّ لَکُمْ، وَ طَعامُکُمْ حِلٌّ لَهُمْ، وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ) فإن متعلق الحل فی هذه الآیه إنما هو المطاعم و المآکل و المناکح. و من الواضح أنه لا معنی لحلیه هذه الأمور بنفسها، بل المراد من حلیتها إنما هو حلیه ما تعلق بها من الأفعال المناسبه لها من الأکل و الشرب و النکاح. و علی الثانی فلا شبهه فی صحه الکلام بلا احتیاج إلی التقدیر، و منه قوله (تعالی) (أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَهَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلی نِسائِکُمْ). و کذلک الحال فی الثالث، و مثاله: أن یتعلق الحل بالمعاملات- التی هی الاعتبارات النفسانیه المظهره بمبرز خارجی- فإنها بنفسها قابله للحلیه وضعا و تکلیفا من دون احتیاج إلی التقدیر و من ذلک قوله (تعالی) (وَ أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ). و لا یخفی علیک أن هذه الصور الثلث- التی ذکرناها فی استعمالات کلمه الحل- جاریه بعینها فی استعمالات کلمه التحریم أیضا طابق النعل بالنعل و القذه بالقذه. و المتحصل من جمیع ما بیناه: أن معنی قوله (تعالی) (وَ أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ) هو أن اللّه قد رخص فی إیجاد البیع، و أطلقه، و أرسله، و لم یمنع عن تحققه فی الخارج و إذن فتدل الآیه الکریمه دلاله مطابقیه علی جواز البیع تکلیفا، و علی نفوذه وضعا. و من الواضح الذی لا خفاء فیه أن المعاطاه بیع فتکون مشموله للآیه. و إذن فلا یتوجه علیه أی محذور من المحاذیر و اللّه العالم.