کتابخانه بالقرآن

البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 384

صفحه 384

نظر نهایی و مختار در اطلاق کریمه ی (أحَلّ اللهُ البَیعَ)

بیان کردیم کریمه ی (أحَلَّ اللهُ البَیعَ) در مقام إنشاء و تشریع نیست، بلکه در مقام حکایت از تشریع در سابق است، ولی با این حال می گوییم در مقام حکایت، علی الاطلاق از آن حکایت می کند که طبق قانون تطابق بین حاکی و محکی معلوم می شود محکی آن نیز که همان إنشاء حلّیت بیع و حرمت ربا باشد اطلاق داشته است.

شاهد بر این اطلاق، یک نکته ی ادبی است که ما را ملزم می کند بگوییم «واو» در (وَ أحَلَّ اللهُ البَیعَ) «واو» حالیه نیست و کثیری از مترجمین، مفسرین و متصدیان تجزیه و تحلیل و اعراب قرآن که «واو» را در این جا حالیه گرفته و در نتیجه گرفتار شبهه ی عدم اطلاق شد ه اند ظاهراً این نکته را مورد توجّه قرار نداده اند.

آن نکته ی ادبی این است که جمله ی حالیه اگر به صورت فعل ماضیِ مثبت باشد باید علاوه بر «واو» مشتمل بر «قد» باشد، مانند: «جاء زیدٌ و قَد شاهَرَ سیفَه» در حالی که کریمه مشتمل بر «قد» نیست و این که بعضی مجبور شده اند «قد» در تقدیر بگیرند لزوم ما لا یلزم است و بهتر آن است که بگوییم «واو» استیناف(1)

1- بعض مفسرین نیز «واو» را در آیه ی شریفه استیناف گرفته اند: • زبده البیان فی أحکام القرآن، ص429: «الّذین» مع صلته مبتدأ خبره «لا یقومون»، و «إلّا» للاستثناء، و ما بعده مستثنی، و المستثنی منه محذوف و التقدیر لا یقومون قیاما إلّا قیاما کائنا نحو قیام المصروع، فالجارّ و المجرور متعلّق بمقدّر صفه للمستثنی المحذوف، و أقیم مقامه و «ما» مصدریّه و «من المسّ» متعلّق إمّا بلا یقومون، أو یقوم أو یتخبّطه، و «ذلک» مبتدأ و «بأنّهم قالوا» خبره و «إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا» جمله من مبتدأ و خبر مقول قالوا «وَ أَحَلَّ» إلخ جمله مستأنفه لإنکار قولهم، وفاء «فمن» للتعقیب و «من» مع صلته مبتدأ و هی «جاء» مع مفعوله و فاعله، و هو «موعظه» و تذکیره للفصل و کون تأنیثها غیر حقیقیّ و کونها بمعنی الوعظ، و لهذا قال فی موضع آخر: «جاءته موعظه» و «من ربّه» متعلّق بمقدّر صفه الموعظه أی کائنه من ربّه و «فانتهی» عطف علی جاءه «فله» خبر «ما سلف» و الجمله خبر «من» و لتضمّنها معنی الشرط صحّ دخول الفاء فی خبره و «أمره إلی اللّه» عطف علی «له ما سلف» و «هم فیها خالدون» جمله حالیّه، و «فیها» یتعلّق بخالدون. • المیزان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص415: قوله تعالی: وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا، جمله مستأنفه بناء علی أن الجمله الفعلیه المصدره بالماضی لو کانت حالا لوجب تصدیرها بقد. یقال: جاءنی زید و قد ضرب عمرا، و لا یلائم کونها حالا ما یفیده أول الکلام من المعنی، فإن الحال قید لزمان عامله و ظرف لتحققه، فلو کانت حالا لأفادت: أن تخبطهم لقولهم إنما البیع مثل الربا إنما هو فی حال أحل الله البیع و حرم الربا علیهم، مع أن الأمر علی خلافه فهم خابطون بعد تشریع هذه الحلیه و الحرمه و قبل تشریعهما، فالجمله لیست حالیه و إنما هی مستأنفه. • روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج 2، ص49: «وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا جمله مستأنفه من اللّه تعالی ردا علیهم و إنکارا لتسویتهم». • الجدول فی إعراب القرآن، ج 3، ص71: (الواو) استئنافیّه (أحلّ) فعل ماض (اللّه) لفظ الجلاله فاعل مرفوع (البیع) مفعول به منصوب (الواو) عاطفه (حرّم الربا) مثل أحلّ البیع (الفاء) استئنافیّه.