البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 391

استظهار بهتر آن است که بگوییم (بِالْباطِلِ) حال بوده و حقیقهً (متلبّسین یا آکلین) در تقدیر بوده و «باء» به معنای إلصاق می باشد و معنای آیه ی شریفه نیز چنین می شود: «لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ متلبّسین بِالْباطِلِ» اموال یکدیگر را نخورید در حالی که تلبّس به باطل دارید یا أکلتان از روی باطل است. تلبّس به باطل، هم با سبب باطل حاصل می شود و هم با ثمن و مثمن باطل، پس با این استظهار نیز کریمه دارای معنای جامعی می شود.

به هر حال معنای عرفی کریمه آن است که هیچ گونه باطلی نباید در معامله راه داشته باشد؛ چه از سبب باطل و چه در مقابل باطل. تخریج فنّی آن را که با فهم عرفی سازگار باشد بیان کردیم، هر چند راه های دیگری نیز که مبیّن این معنای عرفی باشد نفی نمی کنیم.

إن قلت: اگر مراد از (بِالْباطِلِ) اعم از سبب باطل و در مقابل باطل باشد، با روایاتی(1) که در ذیل کریمه وارد شده و باطل را به بعض عقود فاسد تطبیق فرموده منافات دارد.

قلت: روایات شریفه از باب ذکر مصداق برای عقود فاسد می باشد؛ نه این که کریمه را در آن ها منحصر کرده باشد و مؤید این که باطل، اعم از عقد فاسد می باشد روایتی است که در تفسیر برهان(2) آمده و باطل را به «انه القمار و