کتابخانه بالقرآن

البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 406

صفحه 406

نقد کلام سید خویی قدس سره -

فرمایش سید خویی قدس سره - تمام نیست؛ زیرا دلیلی بر این که کریمه در مقام بیان قاعده ی عام فراگیر باشد وجود ندارد، بلکه خصوص تجارت را می خواهد بیان کند؛ چراکه تجارت مهم ترین عنصر تبادل از قدیم تا به امروز بوده و در ذهن بعضی این توهم(1) بوده که تجارت نیز أکل مال به باطل است، به همین خاطر

1- حضرت استاد دام ظله در ابتدای مکاسب محرمه در توضیح توهم باطل بودن تجارت فرموده اند: عموم مردم، نوع کارها و مشاغل را مفید و ارزشمند می دانند. زراعت و کشاورزی، بنّایی، آهنگری، نانوایی و... همه از اموری هستند که با کَدّ یمین و عرق جبین روزی را کسب می کنند. امّا در مورد تجارت، در بین مردم شبهه ای وجود دارد و بسیاری بر این عقیده اند که تجّار، بدون آن که عمل مفیدی انجام دهند و زحمتی بکشند صاحب مال و منال می گردند. از دستی می گیرند و به دستی می دهند و در این میان بهره ی فراوانی عائد آن ها می شود. در نتیجه عمل آن ها فاقد ارزش بوده و باطل است. این مطلب در اوائل انقلاب اسلامی زمانی که تفکرات کمونیستی و سوسیالیستی کم و بیش در بین عدّه ای رواج داشت، بیشتر به چشم می خورد. در صدر اسلام نیز این توّهم وجود داشت که تجارت جزء امور باطل قرار بگیرد. لذا خداوند متعال برای رفع این توهّم، تجارت را تخصیص به ذکر فرموده و چنین شبهه ای را مرتفع می سازد. امّا افرادی که نسبت به علم اقتصاد احاطه دارند می دانند که تجارت، در اقتصادِ یک جامعه رکن است و از أهمّیت بسیار بالایی برخوردار می باشد. هر چند تولیدات زراعی و صنعتی در اقتصاد یک جامعه لازم و ضروری است، امّا چرخه ی اقتصاد زمانی کامل می گردد که پای تجارت به میان بیاید. تجارت است که محصولات تولیدیِ منطقه ای را به سایر بلاد و مناطق منتقل می کند و از آن جا لوازم و کالاهای مورد نیاز را جلب کرده، تولیدات را به طور مناسب در طول زمان توزیع می کند، به نحوی که چه بسا محصول تابستان، زمستان در دسترس مردم قرار می گیرد. بدین ترتیب سبب رونق بازارِ اقتصادِ جامعه می گردد. برای درک بهتر این مطلب به فرمایش امیرالمؤمنین علیه السلام - به مالک اشتر نخعی، زمانی که وی را به حکومت مصر منصوب می فرمودند، بسنده می کنیم. ایشان می فرمایند: «تو را سفارش می کنم به تجارت پیشگان و صاحبان صناعات که اینان جُلاّب منافع و مرافق از جاهای دورند»*. گرچه پس از آن می فرمایند: «در عدّه ای از ایشان ضیق فاحش و بخل عظیم است» امّا در عین حال تجارت را بسیار مهم قلمداد می فرمایند. به همین خاطر، خداوند متعال برای رفع این توهّم که برخی، تجّار را مفت خور می دانستند، تجارت را تخصیص به ذکر کرده و می فرماید: اموال را بین خود به باطل نخورید، مگر آن که به واسطه ی تجارتِ با تراضی باشد. * «ثُمَّ اسْتَوْصِ بِالتُّجَّارِ وَ ذَوِی الصِّنَاعَاتِ وَ أَوْصِ بِهِمْ خَیْراً الْمُقِیمِ مِنْهُمْ وَ الْمُضْطَرِبِ بِمَالِهِ وَ الْمُتَرَفِّقِ بِبَدَنِهِ فَإِنَّهُمْ مَوَادُّ الْمَنَافِعِ وَ أَسْبَابُ الْمَرَافِقِ وَ جُلَّابُهَا مِنَ الْمَبَاعِدِ وَ الْمَطَارِحِ فِی بَرِّکَ وَ بَحْرِکَ وَ سَهْلِکَ وَ جَبَلِکَ وَ حَیْثُ لَا یَلْتَئِمُ النَّاسُ لِمَوَاضِعِهَا وَ لَا یَجْتَرِءُونَ عَلَیْهَا فَإِنَّهُمْ سِلْمٌ لَا تُخَافُ بَائِقَتُهُ وَ صُلْحٌ لَا تُخْشَی غَائِلَتُهُ وَ تَفَقَّدْ أُمُورَهُمْ بِحَضْرَتِکَ وَ فِی حَوَاشِی بِلَادِکَ وَ اعْلَمْ مَعَ ذَلِکَ أَنَّ فِی کَثِیرٍ مِنْهُمْ ضِیقاً فَاحِشاً وَ شُحّاً قَبِیحاً وَ احْتِکَاراً لِلْمَنَافِعِ وَ تَحَکُّماً فِی الْبِیَاعَاتِ وَ ذَلِکَ بَابُ مَضَرَّهٍ لِلْعَامَّهِ وَ عَیْبٌ عَلَی الْوُلَاهِ فَامْنَعْ مِنَ الِاحْتِکَارِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ9 مَنَعَ مِنْهُ وَ لْیَکُنِ الْبَیْعُ بَیْعاً سَمْحاً بِمَوَازِینِ عَدْلٍ وَ أَسْعَارٍ لَا تُجْحِفُ بِالْفَرِیقَیْنِ مِنَ الْبَائِعِ وَ الْمُبْتَاعِ فَمَنْ قَارَفَ حُکْرَهً بَعْدَ نَهْیِکَ إِیَّاهُ فَنَکِّلْ بِهِ وَ عَاقِبْهُ [مِنْ] فِی غَیْرِ إِسْرَاف». (نهج البلاغه «للصبحی صالح»، ص438)