کتابخانه بالقرآن

البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 42

صفحه 42

آیا حقوق می تواند عِوَض واقع شود؟

مرحوم شیخ قدس سره - بعد از بیان این که منافع می تواند ثمن واقع شود و در میان منافع، عمل حرّ را بالخصوص مورد بررسی قرار دادند که آیا می تواند ثمن واقع شود یا خیر، وارد این بحث می شوند که آیا حقوق نیز می تواند ثمن واقع شود یا خیر؟

مرحوم شیخ - رحمه الله علیه - قبل از ارائه ی تعریفی از حق و تفاوت آن با مِلک و حکم، و واگذاری آن به ارتکاز قارئین، تقسیماتی برای حقوق بیان می فرماید که در ضمن بیان مطلب و احکام اقسام، نظر مبارک شیخ در تعریف حق نیز استفاده می شود.

تقسیمات حقوق در نظر مرحوم شیخ - رحمه الله علیه -

قسم اوّل (حقوق غیر قابل معاوضه با مال)

اشاره

در این که دقیقاً مراد شیخ - رحمه الله علیه - از این قسم(1) کدام است ابهامی وجود دارد. چه بسا گفته شده ظاهر اوّلی کلام به قرینه ی تعریف قسم دوم به «حقوق غیر قابل انتقال» آن است که این قسم از حقوق، قابل نقل بوده ولی قابل معاوضه به مال نیست.

1- المکاسب المحرمه (ط - الحدیثه)، ج 3، ص8: و أمّا الحقوق، فإن لم تقبل المعاوضه بالمال کحقّ الحضانه و الولایه فلا إشکال. • نهج الفقاهه (للسید الحکیم)، ص9: الظاهر بقرینه المقابله لما بعده کون عدم قبوله المعاوضه و لو بنحو یستتبع السقوط و حینئذ فلا بد أن یکون عدم قبوله لذلک من جهه عدم کونه ما لا عند العقلاء، و حینئذ فعدم صلاحیته لأن یکون عوضا فی البیع ظاهر، إذ لا بد فی العوض ان یکون بحیث یصح بذل المال بإزائه لئلا یکون أکل المعوض أکلا للمال بالباطل من دون فرق بین الحق و غیره. • حاشیه کتاب المکاسب (للأصفهانی، ط - الحدیثه)، ج 1، ص53: المقابله بین عدم قبول الحق للمعاوضه علیه و عدم قبوله للنقل، باعتبار أنّه و إن لم یقبل النقل، لکنه ینتفع بسقوطه عنه کحق الخیار و حق الشفعه، فی قبال ما لا ینتفع بسقوطه لعدم قبوله له کحق الولایه.