البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 496

آیا شارع این رجوع را نافذ قرار داده یا خیر؟

اگر شک ما ناشی از اشتباه امور خارجیه باشد؛ مثلاً می دانیم عقدی در خارج واقع شده، ولی نمی دانیم این عقد به نحو هبه بوده که جایز است و چون عین هنوز باقی است واهب می تواند به متهب رجوع کند و عین را از وی پس بگیرد یا به نحو صلح بوده که عقد لازم است و قابل رجوع نیست؟ در این جا نیز جناب شیخ قدس سره - به حق می فرمایند که اصاله اللزوم یعنی استصحاب ملک آخذ جاری است، لذا مالک اوّل نمی تواند رجوع کند؛ چون شک داریم که این رجوع مؤثر است یا نه، استصحاب ملکیت آخذ جاری کرده و می گوییم: این ملک با رجوع مالک اوّل زائل نشده است.

تحالف در صورت إقامه ی دعوا

رجوع به أصاله اللزوم [در شبهه ی موضوعیه] در صورتی است که طرفین دعوایی ندارند و مثلاً فراموش کرده اند عقدی که منعقد شده عقد لازم بوده یا جایز. امّا اگر طرفین دعوا یکی ادعا کند که عقد منعقد شده به نحو مثلاً صلح بوده که عقد لازم و غیر قابل رجوع است و طرف دیگر ادّعا کند که عقد مزبور به نحو هبه ی غیر معوّضه به غیر ذی رحم بوده که عقد جایز است [با اصاله اللزوم مسأله فیصله پیدا نمی کند. بلکه] طرفین به قاضی رجوع می کنند و واگذار کننده ادعا می کند به نحو هبه واگذار کرده و در نتیجه می تواند رجوع کند، ولی قبول کننده منکر آن است و می گوید واگذار کننده به نحو صلح واگذار کرده که در نتیجه نمی تواند رجوع کند.

معیار قضاوت آن است که «البیّنه علی المدعی و الیمین علی من أنکر»(1) ابتدا