البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 572

نظر مختار درباره ی ادعای اجماع بر بطلان معاطات

به نظر می رسد اجماعی که ادعا شده و نیز فتاوی و شهرت محصله که وجود دارد ناشی از همین روایات مذکور و شکل گرفتن این معنا در اذهان باشد که در تحقق إنشاء، لفظ لازم است و إنشاء بدون لفظ محقق نمی شود. یعنی روایاتی که جناب شیخ در حدّ استشعار بر لزوم لفظ در بیع پذیرفتند، مضاف به «إِنَّمَا یُحَلِّلُ الْکَلَامُ وَ یُحَرِّمُ الْکَلَامُ» قرینه ی ثابتی را در ذهن آقایان درست کرده و لذا جرأت نکردند فتوا دهند معاطات بیع بوده و تمام آثار بیع بالصیغه را دارد. چنان که در بعضی تعابیر هم آمده که اجماع است بر این که إنشاء بدون لفظ محقق نمی شود.

از طرف دیگر اجماع بر بطلان معاطات قائم نشده، بلکه بعضی ادعای اجماع کرده اند گرچه معاطات بیع نیست ولی مفید إباحه است و بعضی مثل شیخ طوسی قدس سره - فرموده اند از آن جا که دلیلی بر بیع بودن معاطات شرعاً وجود ندارد نمی توانیم احکام بیع بر آن جاری کنیم، ولی اجماع وجود دارد که حداقل مفید إباحه است.(1)

بنابراین شیخ طوسی قدس سره - نفرمودند که اجماع بر بیع نبودن یا بطلان معاطات وجود دارد، بلکه فرمودند دلیل شرعی بر بیع بودن آن وجود ندارد و این ممکن است به این خاطر بوده که عمومات را کافی نمی دانستند و ممکن هم هست روایتی را مقید آن می دیدند. به هر حال برای اثبات بیع نبودن معاطات به اجماع تمسّک نکردند، بلکه فرمودند اجماع وجود دارد بر این که اگر معاطات بیع صحیح نباشد، قطعاً مفید اباحه است. بنابراین نمی توانیم بگوییم آن هایی که ادعای