کتابخانه بالقرآن

البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 586

صفحه 586

تنبیه دوم: آیا معاطات با إعطاء از جانب واحد محقق می شود؟

اشاره

متیقّن از معاطات آن است که تعاطی بالفعل از طرفین انجام شود؛ یعنی مشتری ثمن را إعطاء کرده بایع آن را أخذ کند و بایع مبیع را إعطاء کرده مشتری آن را اخذ کند. مشهور چنین معاطاتی را مفید إباحه و محقق ثانی قدس سره - مفید ملک متزلزل دانسته و ما گفتیم مثل بیوع لفظیه بوده و مفید ملک لازم است.

مرحوم شیخ در تنبیه دوم(1) این مسأله را مطرح کرده که اگر اعطاء از جانب واحد بود و طرف دیگر فقط أخذ کرد آیا معاطات محقق شده و موجب حصول إباحه یا ملکیت کلٌ علی مبناه برای هر دو طرف می شود؟

ربما یقال: اگر اعطاء فقط از جانب واحد بود؛ مثلاً بایع کتاب را تحویل داد ولی مشتری ثمن را تحویل نداد فرض آن است که معامله به صورت نقد است نه نسیه نه إباحه طبق مبنای مشهور محقق شده و نه ملکیت طبق مبنای دیگر؛ زیرا فرض آن است که بایع إباحه یا تملیک بالعوض کرده؛ نه إباحه یا تملیک مطلق، لذا چون عوض آن را دریافت نکرده، مشتری نمی تواند در کتابی که أخذ کرده تصرف کند و مانند آن است که در بیع لفظی بایع ایجاب را إنشاء کرده ولی

1- المکاسب المحرمه (ط - الحدیثه)، ج 3، ص74: الأمر الثانی إنّ المتیقّن من مورد المعاطاه: هو حصول التعاطی فعلًا من الطرفین، فالملک أو الإباحه فی کلٍّ منهما بالإعطاء، فلو حصل الإعطاء من جانبٍ واحدٍ لم یحصل ما یوجب إباحه الآخر أو ملکیّته، فلا یتحقّق المعاوضه و لا الإباحه رأساً؛ لأنّ کلّا منهما ملکٌ أو مباح فی مقابل ملکیّه الآخر أو إباحته، إلّا أنّ الظاهر من جماعه من متأخّری المتأخّرین تبعاً للشهید فی الدروس جعلُه من المعاطاه، و لا ریب أنّه لا یصدق معنی المعاطاه، لکنّ هذا لا یقدح فی جریان حکمها علیه؛ بناءً علی عموم الحکم لکلّ بیعٍ فعلیٍّ، فیکون إقباض أحد العوضین من مالکه تملیکاً له بعوض، أو مبیحاً له به، و أخذ الآخر له تملّکاً له بالعوض، أو إباحه له بإزائه، فلو کان المعطی هو الثمن کان دفعه علی القول بالملک و البیع اشتراءً، و أخذه بیعاً للمثمن به، فیحصل الإیجاب و القبول الفعلیّان بفعلٍ واحدٍ فی زمانٍ واحد.