البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 588
- پیش گفتار 1
- مطالب کلّی پیرامون بیع 5
- اشاره 5
- تعریف بیع در لغت و نکاتی پیرامون آن 6
- آیا در بیع باید هر یک از عوض و معوّض عین باشد؟ 10
- لزوم عین بودن معوّض به خلاف عوض در نظر شیخ قدس سره - 10
- اشاره 10
- بررسی کلام شیخ قدس سره - در لزوم عین بودن معوّض 11
- الف: فروش خدمت عبد مدبر 12
- اشاره 12
- اطلاق بیع بر فروش غیر عین در روایات 12
- ب: فروش سُکنای دار 14
- ج: فروش اراضی خراجیه 16
- کلام شیخ قدس سره - در عدم لزوم عین بودن عِوَض 19
- اشاره 20
- آیا عمل حرّ می تواند عوض واقع شود؟ 20
- اشاره به تعریف مال و تفاوت آن با ملک 20
- ثمره ی مهم مالیّت عمل حرّ قبل از معاوضه 21
- اشاره 22
- آیا عمل حرّ قبل از معاوضه مال است؟ 22
- اشاره 23
- ارائه و نقد وجوه عدم مالیّت عمل حرّ قبل از معاوضه از جانب محقّق اصفهانی - رحمه الله علیه - 23
- وجه اوّل محقق اصفهانی قدس سره - 23
- مناقشه ی محقق اصفهانی قدس سره - در وجه اوّل 25
- بررسی کلام محقّق اصفهانی - رحمه الله علیه - در نقد وجه اوّل 27
- دفاع مرحوم امام قدس سره - از مالیّت عمل حرّ قبل از معاوضه 29
- نقد فرمایش مرحوم امام قدس سره - 30
- پاسخ نقض های محقق اصفهانی قدس سره - در وجه اوّل 31
- وجه دوم و نقد آن از جانب محقق اصفهانی قدس سره - 32
- انکار مالکیت حرّ بر عمل از جانب قائلین به مالیت آن 33
- اشاره 33
- تخلّص از طریق لغویت جعل اعتباری و نقد آن 34
- عدم ضمان در منع از عمل حرّ کَسوب قبل از معاوضه 34
- نقد کلام سید خویی قدس سره - 35
- کلام سید خویی قدس سره - در اثبات ضمان از طریق سیره ی عقلائیه 35
- ثبوت ضمان در صورت استیفای عمل حر 38
- آیا ممانعت کارمندان دولت ضمان دارد؟ 39
- ثبوت ضمان در منع از عمل حرّ بعد از معاوضه 39
- اشاره 39
- امکان عوض واقع شدن عمل حرّ حتّی بنابر مبنای عدم مالیّت آن قبل از معاوضه 40
- آیا حقوق می تواند عِوَض واقع شود؟ 42
- تقسیمات حقوق در نظر مرحوم شیخ - رحمه الله علیه - 42
- قسم اوّل (حقوق غیر قابل معاوضه با مال) 42
- اشاره 42
- بررسی قسم اوّل 44
- شبهه ی صاحب جواهر قدس سره - مبنی بر صحت بیع ما لا یقبل التملّک 45
- قسم دوم (حقوق غیر قابل انتقال) 45
- اشاره 45
- پاسخ مرحوم شیخ - رحمه الله علیه - به شبهه ی صاحب جواهر - رحمه الله علیه - 46
- بررسی کلام شیخ - رحمه الله علیه - در قسم دوم 47
- پاسخ مستفاد از کلام امام قدس سره - به سخن سید خویی قدس سره - 50
- کلام سید خویی قدس سره - در اعتبار «مَن یُملک علیه» در ملکیت مضاف به ذِمَم 50
- نقد کلام مرحوم امام قدس سره - 51
- اشاره 52
- بیان سید خویی قدس سره - در عدم انتقال حق شُفعه به غیر شریک 52
- نقد کلام سید خویی قدس سره - 53
- اشاره 54
- کلام سید خویی قدس سرهم - در عدم انتقال حق خیار 54
- نقد کلام سید خویی قدس سره - 55
- قسم سوم (حقوق قابل انتقال و معاوضه به مال) 55
- اشاره 55
- بیان میرزای نائینی و سیّد خویی قدس سرهما - در عدم وقوع حق به عنوان ثمن 56
- بررسی کلام شیخ - رحمه الله علیه - در قسم سوم 56
- بررسی کلام محقّق نائینی و سیّد خویی قدس سرهما - 60
- مراتب مِلک 61
- اشاره 61
- حقیقت مِلک چیست؟ 61
- روان شناخت فلسفیِ پیدایش ملک اعتباری 63
- احتمالات مطرح شده در مقوله ی مقتبسٌ عنهای ملکیت اعتباری 68
- اشاره 68
- احتمال اوّل: اقتباس از مقوله ی جده 68
- مناقشه در احتمال اوّل 70
- احتمال دوم: اقتباس از مقوله ی کیف (کیف نفسانی) 71
- مناقشه در احتمال دوم 71
- اشاره 71
- احتمال سوم: اقتباس از مقوله ی اضافه 72
- اشاره 72
- بررسی احتمال سوم 76
- نظر مختار در حقیقت ملک اعتباری 77
- اشاره 80
- حقیقت حق چیست؟ 80
- اشاره 82
- نظرات مختلف در معنای حق اعتباری 82
- نظریه ی مساوات حق با سلطنت 82
- اشاره 82
- اشکال آخوند قدس سره - بر این نظریه 83
- اشکال مرحوم امام قدس سره - بر این نظریه 84
- پاسخ به دو اشکال مذکور، در کلام محقق اصفهانی - رحمه الله علیه - 86
- اشکال دوم مرحوم امام قدس سره - بر نظریه ی مساوات حق با سلطنت 87
- اشکال سوم مرحوم امام قدس سره - بر این نظریه 89
- نظریه ی مساوات حق با ملک ضعیف 89
- اشاره 89
- اشکال محقّق اصفهانی - رحمه الله علیه - بر این نظریه 90
- نقد اشکال محقق اصفهانی قدس سره - 92
- اشکال مرحوم امام قدس سره - بر نظریه ی مساوات حق با ملک ضعیف 96
- نقد اشکال مرحوم امام قدس سره - 98
- نظریه ی محقق اصفهانی: تفاوت معنای حق به اختلاف موارد (اشتراک لفظی) 99
- اشاره 99
- نقد کلام محقق اصفهانی - رحمه الله علیه - 101
- اشاره 102
- نظریه ی وحدت حقیقت حق و حکم 102
- تبیین سید خویی قدس سره - بر نظریه ی وحدت حقیقت حق و حکم 103
- ملاحظاتی بر کلام سید خویی قدس سره - 104
- اشاره 109
- نظریه ی مختار در تبیین حقیقت حق (ثبوت شایسته تا بایسته) 109
- منشأ پیدایش حق اعتباری و تفاوت آن با حق نفس الامری 111
- آیا در حاقّ حقّ، علاوه بر لحاظ «له»، جنبه ی «علیه» نیز لحاظ شده است؟ 113
- تفاوت بین حق و ملک 116
- تفاوت بین حق و حکم 119
- شک بین حق و حکم 121
- اقسام حقوق در کلام سید یزدی قدس سره - 122
- اشاره 126
- شک در قابلیت اسقاط و نقل و انتقال حق 126
- تمسّک به عمومات برای اثبات قابلیت نقل 127
- اشاره 129
- موضع بزرگان در این مسأله 129
- بیان سید یزدی قدس سره - در تمسّک به عمومات برای اثبات قابلیات 130
- اشاره 130
- اشکال محقق اصفهانی بر کلام سید یزدی قدس سرهما - 132
- دفاع مرحوم امام از کلام سید یزدی در مقابل اشکال محقق اصفهانی قدس سرهم - 134
- دفاع سید خویی از محقق اصفهانی و اشکال بر سید یزدی قدس سرهم - 135
- نقد کلام سید خویی قدس سره - 140
- شبهه: شک در قابلیات به نحو شبهه ی مصداقیه ی مخصص است 146
- اشاره 146
- پاسخ به شبهه 147
- تثبیت شبهه توسط مرحوم امام قدس سره - 148
- اشاره 148
- ملاحظاتی بر فرمایش مرحوم امام قدس سره - 151
- راهی برای تمسک به عام علی فرض تثبیت اشکال مرحوم امام قدس سره - 155
- تمسک به عمومات برای اثبات قابلیت نقل حقوق ابداعی شارع 157
- شک در قابلیت اسقاط حق 158
- اشاره 158
- اشاره 159
- نظر محقق نائینی قدس سره - در حقیقت إعراض، نقل و اسقاط 159
- حقیقت اسقاط 159
- نظر محقق اصفهانی - رحمه الله علیه - در حقیقت اعراض، نقل و اسقاط 162
- نظر مختار در حقیقت إسقاط، نقل و إعراض 166
- آیا إعراض موجب سقوط ملکیت می شود؟ 170
- حکم شک در قابلیت بالفعل إسقاط حق 171
- بررسی بعض تعاریف بیع و بیان تعریف مختار 173
- اشاره 173
- تعریف بیع در نظر شیخ قدس سره - 174
- اشاره 175
- اشکال اوّل (جواز ایجاب بیع با لفظ «ملّکتُ») 175
- شبهات تعریف «إنشاء تملیک عینٍ بمال» و پاسخ به آن از جانب شیخ قدس سره - 175
- اشکال بعضی بر تعریف شیخ قدس سره - و نقد آن 176
- نقضی بر ترادف بیع با تملیک 178
- اشاره 180
- اشاره 180
- اشکال دوم (عدم انطباق تعریف بر بیع الدین علی من هو علیه) 180
- پاسخ اوّل شیخ به اشکال دوم 180
- پاسخ دوم شیخ قدس سره - به اشکال دوم 182
- نقد پاسخ اوّل شیخ قدس سره - 182
- اشاره 182
- نظر مختار در وجه صحت «بیع الدین علی من هو علیه» بدون وقوع تملیک 183
- نقد پاسخ دوم شیخ قدس سره - 183
- اشکال سوم (انطباق تعریف بر تملیک به معاطاه) 185
- اشاره 186
- اشکال چهارم (انطباق تعریف بر شراء) 186
- اشکال سید خویی بر پاسخ شیخ قدس سرهما - 188
- پاسخ شیخ به اشکال چهارم 188
- بررسی اشکال سید خویی بر پاسخ شیخ قدس سرهما - 191
- اشاره 195
- اشکال پنجم (انطباق تعریف بر صلح) 195
- پاسخ شیخ قدس سره - به اشکال پنجم 196
- بررسی پاسخ شیخ قدس سره - 199
- اشاره 200
- اشکال ششم (انطباق تعریف بر هبه ی معوضه) 200
- پاسخ شیخ قدس سره - به اشکال ششم 202
- پاسخ شیخ قدس سره - به اشکال هفتم 205
- شواهد شیخ قدس سره - بر معاوضه نبودن قرض 205
- اشاره 205
- اشکال هفتم (انطباق تعریف بر قرض) 205
- اشاره 205
- شاهد اوّل: عدم جریان ربای معاوضی در قرض 206
- شاهد دوم: جواز غرر در قرض 211
- شاهد چهارم: عدم لزوم علم به عوض 212
- شاهد سوم: عدم لزوم ذکر عوض در قرض 212
- اشکال محقق ایروانی بر پاسخ شیخ قدس سرهما - 212
- نقد کلام محقق ایروانی قدس سره - 214
- اشتباه مصادیق قرض در تعاملات بانکی 215
- اشکالات دیگر تعریف شیخ از محقق ایروانی قدس سرهما - 216
- اشاره 216
- اشکال اوّل (زائد بودن «إنشاء» در تعریف) 217
- اشکال سوم (شمول تعریف بر إنشاء عابث و لاغی و ایجاب غیر متعقب به قبول) و نقد آن 219
- اشکال دوم (بیع از مقوله ی إنشاء نیست) و نقد آن 219
- اشکال چهارم (شمول تعریف بر اعیان غیر متموّله) 220
- اشاره 220
- عدم لزوم مالیت معوّض در نظر سید یزدی و سید خویی قدس سرهما - 221
- نقد کلام سید خویی قدس سره - 222
- ملاک مالیت اشیاء 223
- اشکال پنجم (شمول تعریف بر تملیک ضمنی) 223
- اشکال ششم (ظهور تعلق باء به تملیک؛ نه عین) 224
- اشاره 224
- نقد اشکال ششم 225
- اشاره 226
- اشکالات دیگر تعریف شیخ از محقق اصفهانی قدس سرهما - و برخی دیگر 226
- اشکال اوّل (در بیع همیشه تملیک نیست) 226
- اشکال دوم (عدم لزوم عین بودن مبیع) 227
- نظر محقق اصفهانی قدس سره - در تعریف بیع و نقد آن 228
- نظر مختار در تعریف بیع 230
- ویژگی های تعریف مختار 230
- اشاره 230
- اشاره 234
- بررسی معانی دیگر «بیع» توسط شیخ قدس سره - 234
- 1. «إنشاء تملیک عینٍ بمالٍ بشرط تعقّبه بتملّک المشتری» یا «بشرط القبول» 235
- اشاره 235
- مخالفت شیخ قدس سره - با اشتراط قبول در تحقق بیع مصطلح 236
- ملاحظاتی بر کلام شیخ قدس سره - 238
- اشاره 240
- 2. اثر حاصل از ایجاب و قبول (انتقال) 240
- مخالفت شیخ قدس سره - با استعمال بیع در معنای «انتقال» 241
- نقد کلام شیخ قدس سره - 243
- 3. عقد مرکّب از ایجاب و قبول 245
- مجازیت استعمال بیع در «عقد» در نظر شیخ - رحمه الله علیه - 246
- آیا نزد عرف، صدق و صحّت بیع متلازمند؟ 251
- بیع حقیقت در صحیح و مجاز در فاسد در کلام شهیدین قدس سرهما - 253
- بیع و سایر عقود اسم برای صحیح است یا اعم؟ 253
- عدم جواز تمسّک به عمومات و اطلاقات، لازمه ی کلام شهیدین قدس سرهما - 255
- اشاره 256
- مراتب صحّت در معاملات 256
- وارد بودن اشکال شیخ و اشکالی دیگر بر ظاهر عبارت شهیدین قدس سرهما - 258
- ظهور عبارت شهیدین قدس سرهما - در صحّت عند الشارع 258
- توجیه شیخ درباره ی کلام شهیدین و نقد آن 259
- اسامی معاملات اسم برای سبب است یا مسبّب؟ 266
- اشاره 266
- عدم امکان أخذ صحت عند الشارع در عمومات و اطلاقات معاملات در نظر سید خویی قدس سره - 268
- نقد کلام سید خویی قدس سره - 269
- اشاره 270
- تمسّک به اطلاق مقامی در ادلّه ی معاملات بنابر اراده ی صحّت عند الشارع 270
- نقد شهید صدر قدس سره - بر نظریّه ی تحقّق اطلاق مقامی در ادلّه ی معاملات 274
- نقد اشکال شهید صدر قدس سره - 276
- خلاصه ی کلام در جواز یا عدم جواز تمسّک به اطلاق ادلّه ی معاملات 280
- اشاره 282
- مبحث معاطات 282
- صور معاطات 284
- اشکال بعضی بر مناقشه ی شیخ در وجه سوم 286
- مناقشه ی شیخ قدس سره - در وجه سوم 286
- اشاره 286
- نقد اشکال 287
- مناقشه ی شیخ قدس سره - در وجه چهارم 288
- آیا معاوضه ی لبن شاه به نحو تملیک مطلق است؟ 289
- روایات مربوط به اعطاء بقر و غنم بالضریبه 290
- اجاره بودن إعطاء غنم و بقر بالضریبه 296
- عبارات فقهاء در بیع لبن شاه 298
- نقد کلام شیخ قدس سره - در ظهور عبارت فقهاء در تملیک مطلق 308
- قول اوّل: مفید لزوم (ملکیّت لازم) مطلقاً 311
- اقوال در نتیجه ی معاطات 311
- اشاره 311
- قول دوم: مفید ملکیّت جائزه 315
- قول سوم: مفید ملکیت لازم در صورتی که دالّ بر تراضی، لفظ باشد 316
- قول چهارم: مفید إباحه ی جمیع تصرّفات حتّی تصرّفات متوقف بر ملک 318
- قول پنجم: مفید إباحه ی تصرّفات غیر متوقّف بر ملک 318
- قول ششم: بطلان معامله و عدم ترتّب اثر 319
- قول هفتم: معامله ای مستقل و مفید ملکیت 320
- مروری گذرا بر مستند اقوال هفت گانه 321
- بررسی کلمات قدما در معاطات 324
- کلمات برخی معاریف عامه در معاطات 339
- قصد تملیک، محطّ بحث در معاطات 343
- اشاره 346
- تمسّک به سیره برای اثبات مفید ملک بودن معاطات 346
- اشاره 346
- اشاره 346
- الف) سیره ی متشرعه 346
- مقتضای ادلّه ی اوّلیه در معاطات 346
- نقد 347
- ب) سیره ی عقلاء 349
- اشاره 350
- تمسّک به اطلاقات و عمومات برای اثبات مفید ملک بودن معاطات 350
- اشاره 350
- 1) آیه ی شریفه ی (أحَلَّ اللهُ البَیعَ وَ حَرَّمَ الرّبا) 350
- حمل بیع بر «تصرفات مترتب بر بیع» در کلام شیخ قدس سره - 354
- سه محور بحث پیرامون آیه ی شریفه ی (أحَلَّ اللهُ البَیعَ) 354
- اشاره 354
- نقد کلام شیخ قدس سره - 356
- اشاره 358
- تبیین مراد از حلّیت در کریمه و رابطه ی آن با صحّت معاطات از دیدگاه شیخ قدس سره - 358
- وجوه حمل حلّیت بر حلّیت تکلیفی در کریمه و نقد آن 360
- نظر مشهور در حلّیت در کریمه 363
- مراد از حلّیت، جامع حلّیت وضعی و تکلیفی در نظر سید خویی قدس سره - 364
- بررسی کلام سید خویی قدس سره - 367
- معنای حلّیت در نظر محقق اصفهانی قدس سره - و نقد آن 368
- دو اشکال مرحوم امام قدس سره - بر اطلاق آیه ی شریفه 370
- نقد کلام بعض المشایخ قدس سره - 377
- مراد از (وَ مَنْ عَادَ) در آیه ی شریفه کیست؟ 378
- نظر مختار درباره ی (وَ مَنْ عَادَ) 381
- نظر نهایی و مختار در اطلاق کریمه ی (أحَلّ اللهُ البَیعَ) 384
- استفاده ی اطلاق کریمه از بعض روایات 385
- 2) آیه ی شریفه ی (لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَهً عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ) 387
- اشاره 387
- سه بحث در قسمت «مستثنی منه» کریمه 388
- مباحث مربوط به بخش اثباتی کریمه 392
- اشاره 393
- اعراب و ترکیب (تجاره) در کریمه 398
- توجیه استثناء متصل در کلام برخی و نقد آن 400
- تفاوت استثناء متصل و منقطع در معنای کریمه 402
- عدم تفاوت معنای کریمه با استثناء متصل و منقطع در نظر سید خویی قدس سره - 404
- نقد کلام سید خویی قدس سره - 406
- قید (عن تراضٍ) توضیحی است یا احترازی؟ 407
- نحوه ی استدلال به کریمه برای اثبات صحت و افاده ی ملکیّت معاطات 408
- 3) آیه ی شریفه ی (أوفُوا بالعُقُود) 409
- اشاره 409
- وجه عدم تمسک شیخ قدس سره - به کریمه برای اثبات صحت و افاده ی ملکیت معاطات 411
- 4) تمسّک به روایت معروف «الناس مسلّطون علی أموالهم» 415
- مناقشه ی شیخ قدس سره - در دلالت حدیث سلطنت بر مدّعا 417
- اشاره 419
- موضع أعلام در دلالت حدیث سلطنت 419
- کلام سید یزدی قدس سره - در تصحیح تمسّک به حدیث سلطنت برای امضاء معاطات 421
- کلام محقق اصفهانی قدس سره - در تصحیح تمسّک به حدیث سلطنت برای امضاء معاطات 424
- خلاصه ی کلام مخالفین امکان تمسک به حدیث سلطنت برای إمضاء معاطات 426
- نقض سید خویی قدس سره - بر کلام قائلین به اطلاق حدیث از حیث انواع معاملات 427
- نقد کلام سید خویی قدس سره - 428
- نقد مرحوم امام قدس سره - بر کلام قائلین به اطلاق حدیث سلطنت 429
- نقد کلام امام قدس سره - 432
- مروری بر ادلّه ی صحت معاطات 433
- مبعّدات قول به إباحه از کاشف الغطاء قدس سره - 434
- اشاره 434
- اشاره 435
- مبعّد اوّل: إن العقود و ما قام مقامها لا تتبع القصود 435
- پاسخ شیخ قدس سره - به مبعّد اوّل 436
- مواردی از تخلّف عقد از قصد در فقه 438
- بررسی پاسخ شیخ به مبعّد اوّل کاشف الغطاء قدس سرهما - 441
- پاسخ بعضی به نقوض شیخ قدس سره - در مبعّد اوّل و نقد آن 443
- مبعّد دوم: تصرّف یا اراده ی تصرّف از مملّکات باشد 449
- اشاره 449
- پاسخ شیخ قدس سره - به مبعّد دوم کاشف الغطاء قدس سره - 451
- پاسخ بهتر به مبعّد دوم کاشف الغطاء قدس سرهما - 452
- اشاره 453
- مبعّد سوم: لزوم تعلق واجبات مالیّه به غیر ملک 453
- پاسخ شیخ به مبعّد سوم کاشف الغطاء قدس سرهما - 456
- مبعّد پنجم: تلف سماوی از یک طرف مملّک طرف دیگر باشد 461
- مبعّد چهارم: تصرف از یک جانب مملّک جانب دیگر باشد 461
- اشاره 461
- پاسخ شیخ قدس سره - به بخش اوّل مبعّد پنجم 464
- بررسی پاسخ شیخ قدس سره - 466
- اصلاح پاسخ شیخ به کلام کاشف الغطاء قدس سرهما - در مبعّد پنجم 468
- پاسخ شیخ قدس سره - به بخش دیگر مبعّد پنجم 470
- مبعّد ششم: تصرّف از نواقل قهریّه باشد 472
- اشاره 472
- مبعّد هفتم: نماء حادث قبل از تصرّف مملّک باشد 473
- بررسی مبعّد ششم 473
- اشاره 473
- پاسخ شیخ قدس سره - به مبعّد هفتم 474
- بررسی پاسخ شیخ قدس سره - به مبعّد هفتم 474
- اشاره 475
- مبعّد هشتم: اتحاد موجب و قابل لازم می آید 475
- بررسی مبعّد هشتم کاشف الغطاء قدس سره - 477
- جمع بندی شیخ قدس سره - بین ادله ی قول به إباحه و ملکیت 478
- معاطات مفید ملکیّت لازم است یا متزلزل؟ 480
- دلالت استصحاب بر لزوم ملکیّت 482
- اشاره 482
- اشکالی بر جریان استصحاب 482
- اشاره 483
- پاسخ اوّل شیخ قدس سره - به اشکال: (ملک حقیقت واحد است و دو قسم نیست) 483
- نقد پاسخ اوّل شیخ قدس سره - 488
- بیان مختار در اثبات دو قسم ملک 490
- پاسخ دوم شیخ قدس سره - به اشکال بر استصحاب: (استصحاب کلّی قسم ثانی) 491
- مهم ترین اشکالات استصحاب کلّی قسم ثانی و پاسخ آن 492
- راه دیگری برای جریان استصحاب شخصی ملک 493
- پاسخ به استصحاب بقاء علقه ی مالک اوّل 495
- جریان اصاله اللزوم (استصحاب ملک آخذ) در شبهات موضوعیه 495
- تحالف در صورت إقامه ی دعوا 496
- اشاره 498
- 1. تمسّک به مرسله ی نبوی «الناس مسلّطون علی أموالهم» 498
- اشاره 498
- تمسّک به اطلاقات و عمومات برای اثبات لزوم ملکیت حاصل از معاطات 498
- اشاره 500
- دو بیان بر نحوه ی دلالت مرسله بر لزوم معاطات و نقد آن از محقق اصفهانی قدس سره - 500
- بررسی کلام محقق اصفهانی قدس سره - در نقد بیان اوّل 501
- بررسی کلام محقق اصفهانی قدس سره - در نقد بیان دوم 503
- 2. تمسّک به روایت «لا یحلّ مال امرئٍ مسلم إلّا عن طیب نفسه» 504
- اشاره 504
- اشکال بعض محشّین بر استدلال شیخ به این روایت 509
- نقد اشکال محشین 511
- شاهدی بر اعم بودن حلّیت تصرّف از تصرفات تکوینی و اعتباری 512
- اشاره 513
- 3. تمسّک به روایت «البیّعان بالخیار حتّی یفترقا» 513
- سه بیان بر کیفیت دلالت روایت بر لزوم بیع معاطاتی 515
- اشاره 515
- مناقشه ی مرحوم امام در هر سه بیان 516
- مناقشه ی دیگر امام قدس سره - نسبت به بیان دوم و سوم 521
- ملاحظاتی بر فرمایش امام قدس سره - 523
- اشاره 528
- 4. تمسّک به روایت «المؤمنون عند شروطهم» 528
- نقد کلام شیخ قدس سره - در تمسّک به این روایت 529
- 5. تمسّک به کریمه ی (لَا تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُم بَیْنَکُم بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَن تَکُونَ تجِاَرَهً عَن تَرَاضٍ مِّنکُم) 530
- استدلال به عقد مستثنی (إِلَّا أَن تَکُونَ تجِاَرَهً عَن تَرَاضٍ مِّنکُم) 530
- اشاره 530
- عدم جریان توهّم مذکور در تمسّک به روایت «الناس مسلطون علی أموالهم» 531
- استدلال به عقد مستثنی منه (لَا تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُم بَیْنَکُم بِالْبَاطِلِ) 533
- اشکال سید خویی قدس سره - بر استدلال به عقد مستثنی منه کریمه 534
- نقد کلام سید خویی قدس سره - 535
- اشکال امام قدس سره - بر استدلال به عقد مستثنی منه کریمه 537
- بررسی کلام مرحوم امام قدس سره - در نقد استدلال به عقد مستثنی منه کریمه 540
- نظر مختار در تمسّک به عقد مستثنای کریمه برای اثبات لزوم معاطات 540
- نقد این استدلال 541
- استدلال به عقد مستثنای کریمه از غیر طریق حصر 541
- 6. تمسّک به کریمه ی (أَوْفُوا بِالْعُقُودِ) 542
- 7. تمسّک به کریمه ی (أحَلَّ اللهُ البَیعَ) 544
- روایات دالّ بر عدم لزوم ملکیت 545
- 1. روایت «إِنَّمَا یُحَلِّلُ الْکَلَامُ وَ یُحَرِّمُ الْکَلَامُ» 545
- اشاره 545
- احتمالات چهارگانه در معنای ذیل روایت با غض نظر از صدر 549
- بررسی احتمال اوّل 553
- استظهار شیخ قدس سره - از روایت در میان احتمالات چهارگانه 553
- اشاره 553
- بررسی احتمال دوم، سوم و چهارم 554
- عدم دلالت روایت بر بطلان معاطات بنابر احتمال سوم و چهارم 556
- تردید شیخ قدس سره - به خاطر حصر محلّل و محرّم در کلام 557
- نظر مختار در دلالت روایت بر بطلان معاطات 559
- إشعار روایات دیگر بر بطلان معاطات 560
- اشاره 560
- نظر مختار درباره ی ادعای اجماع بر بطلان معاطات 572
- اشاره 574
- تنبیهات معاطات 574
- اشاره 575
- تنبیه اوّل: آیا رعایت تمام شروط بیع بالصیغه در معاطات لازم است؟ 575
- آیا در معاطات خیار جاری است؟ 584
- اشاره 586
- تنبیه دوم: آیا معاطات با إعطاء از جانب واحد محقق می شود؟ 586
- اشاره 587
- اشکال محقق نائینی قدس سره - بر وقوع معاطات با إعطاء از جانب واحد 587
- نقد کلام محقق نائینی قدس سره - 591
- کلام محقق ایروانی قدس سره - در عدم معقولیت تأثیر إعطاء دوم در ایجاب و قبول 593
- اشاره 593
- نقد کلام محقق ایروانی قدس سره - 595
- پاسخ دیگری از مرحوم امام به کلام محقق ایروانی قدس سرهما - 596
- نقد کلام مرحوم امام قدس سره - 598
- اشکال دور در دخالت قصد در تحقق بیع با إعطاء 599
- پاسخ به اشکال دور 600
- آیا به مجرد ایصال ثمن و أخذ مثمن بدون صدق اعطاء، معاطات محقق می شود؟ 601
- راه های تصحیح معاملات مذکور علی فرض عدم صدق بیع 603
- تنبیه سوم: تمییز بایع از مشتری در معاطات 607
- اشاره 607
- چهار احتمال شیخ قدس سره - در تمییز بایع از مشتری در موارد عدم قرینه بر فعل و انفعال 609
- اشاره 612
- تنبیه چهارم: وجوه چهارگانه ی معاطات به حسب قصد متعاطیین 612
- اشاره 616
- بررسی وجه دوم (تملیک به إزاء تملیک) 616
- اشکال اوّل محقق نائینی قدس سره - بر وجه دوم 616
- اشاره 618
- نقد اشکال اوّل محقق نائینی قدس سره - 618
- اشکال دوم محقق نائینی قدس سره - بر وجه دوم 618
- نقد اشکال دوم محقق نائینی بر وجه دوم 619
- احتیاج تملیک دوم به قبول در وجه دوم 619
- اشکال محقق اصفهانی قدس سره - در مقابله ی بین تملیکین 620
- اشاره 620
- اشاره 621
- اشکال اوّل مرحوم امام بر کلام محقق اصفهانی قدس سرهما - 621
می شود به حسب تقریر مرحوم آملی می فرماید(1): اضافه ای که بایع به مثمن دارد
1- المکاسب و البیع (للمیرزا النائینی، تقریرات للآملی)، ج 1، ص196: أن العقود المعاوضیه التی تقع فیها المعاطاه عباره عن البیع و الإجاره و القرض و الهبه المعوضه و أما غیرها کالصلح فلا یجری فیها المعاطاه لما تقدم من أن المعاطاه لیست عباره عن إیقاع کل مقوله بکل فعل اتفق مقارنته معها کإیقاع البیع بالمعلق فی الهواء بل انما هی عباره عن إیقاع کل مقوله بالفعل الذی یکون مصداقا لتلک المقوله کالتسلیط الذی مصداق للتملیک و لیس فی الأفعال ما یکون مصداقا للتسالم و (سازش) حتی یصیر إیقاعه به معاطاه فالمعاطاه غیر جاریه فی العقود المعاوضیه إلا فی هذه الأربعه و قد تقدم الفرق بین هذه العقود بأن حقیقه البیع عباره عن تبدیل طرفی الإضافه بأن یعلق الخیط الممدود لهذا المال علی رقبه مال صاحبه و یجعل هذا المال متعلق خیط صاحبه و حقیقه الهبه المعوضه هی تملیک مجانی من المتهب الی الواهب فیکون تملیک بإزاء تملیک و حقیقه القرض هی التملیک بشرط ضمان المثل أو القیمه و أما الفرق بینهما و بین الإجاره فواضح. إذا تحقق ذلک فنقول إذا کان التعاطی من جانب واحد کما إذا اعطی البائع مثلا للمثمن و أخذه المشتری بلا إعطاء الثمن إیاه فهذا الفعل الخارجی لا یکون مصداقا للبیع إذ لیس هو تبدیل طرفی الإضافه لأن المفروض عدم صدور فک المال المشدود عن الخیط الممدود علی رقبه المشتری عن خیطه لا من البائع و لا من المشتری لا بالفعل و لا بالقول أما من البائع فلأن المفروض أنه ما صدر منه قول أصلا و لا فعل إلا فک ماله عن طرف الخیط الممدود علی رقبته بإعطائه ماله إلی المشتری و أما من المشتری فلأنه ما صدر منه إلا الأخذ عن البائع و هذا الفعل لیس فک ماله عن طرف خیطه و لیس فی البین قول ینشأ به تبدیل طرف خیط المشتری فما فی طرف خیط المشتری بعد الإعطاء من طرف البائع باق بحاله و لم یتبدل عمّا هو علیه لا بالقوه و لا بالفعل لا من البائع و لا من المشتری. (فح) فهذا الإعطاء فی عالم الاعتبار لا یخلو اما أن یکون فک ما فی طرف الخیط الممدود علی رقبه البائع و شدّه علی طرف الخیط الممدود علی رقبه المشتری مع بقاء الخیط الممدود علی طرف البائع اعنی الإضافه التی کانت بینه و بین المال علی حاله أو یکون تسلیطا للأخذ علی المال بإیجاد السلطنه و الإضافه له علیه الملازم مع انتفاء العلقه التی بین المالک الأول و بین المال و بعباره أوضح هذا الإعطاء الخارجی إما یکون نقل طرف الإضافه بلا إحداث اضافه جدیده فی طرف الأخذ بل جعل المال طرفا لإضافته أو یکون باحداث اضافه بین الأخذ و بین المال الذی یعطیه الملازم مع انتفاء الإضافه التی بینه و بین المال لکن الأول لا اعتبار له فی المقام لأن الخیط الممدود بین المشتری و بین ماله طرفه مشغول بما له فشد مال البائع علی طرف خیطه فی حال اشتغال خیطه بمال نفسه لا یکون بیعا لکونه عباره عن تبدیل الطرفین و النقل من طرف واحد لا یکون بیعا مع أنه یلزم بقاء اضافه التی بین البائع و المال بعد نقل طرفه و شده علی خیط المشتری بلا أن یکون لها طرف فتعین الثانی أعنی کون الإعطاء إحداثا لإضافه بین الآخذ و المال الملازم مع انتفاء الإضافه التی بین المال و بین المعطی و هذا یکون مصداقا للهبه لأنها عباره عن تملیک مجانی و روحها و حقیقتها هو إحداث علقه بین المال و بین المتهب الملازم مع انتفاء العلقه التی بین الواهب و بین ماله و لو کانت معوضه إذ العوض فیها لا یقع بإزاء المال حتی تکون المبادله بین المالین بل العوض یقع بإزاء الفعل أعنی الهبه بالمعنی المصدری فتکون المعاوضه بین هبه الواهب و هبه المتهب و لذلک لا یصح فی إنشائها أن یقال و هبتک هذا بهذا بل هذا بیع بماده الهبه فیکون اما فاسدا لو قلنا بعدم صحه إنشاء البیع بالألفاظ المجازیه أو صحیح لو قلنا بصحته و انما إنشاء الهبه المعوضه لا بد أن یکون هکذا،، و هبتک هذا علی أن تهبنی ذلک بجعل الهبه الصادره من المتهب شرطا و من هذا یقع الإشکال فی وقوع الهبه المعوضه بالمعاطاه لمکان فقد ما یدل علی الشرط من الفعل لعدم وجود فعل قائم مقام الشرط اللفظی و ان کان التحقیق اندفاعه بکفایه التبانی علیه أعنی إیقاع الهبه بالفعل مبنیا علی الشرط المتواطئ علیه و کیف کان فالتعاطی من جانب واحد مصداق للهبه لا للبیع سواء کان العوض کلیا أو شخصیا خارجیا بعد أن کان معینا و لو کان الإعطاء بعوض غیر معین لم یسمَّ فی مقام التواطؤ أصلا بل یعطی المعطی شیئا بقصد أن یأخذ منه عوضا غیر مسمی فهذا ینطبق علی القرض فإن حقیقه القرض هو التملیک بشرط أن یأخذ منه العوض الغیر المسمی. (و الحاصل) ان هذا الإعطاء الواقع من احد الطرفین لا ینطبق علی البیع ابدا بل اما یکون مصداقا للهبه المعوضه،، و ذلک فیما إذا کان العوض معینا کأن کلیا أو جزئیا أو یکون مصداقا للقرض و ذلک فیما إذا لم یکن معینا هذا تمام الکلام فی حکم هذا القسم. • منیه الطالب فی حاشیه المکاسب (للنائینی، تقریرات للخوانساری)، ج 1، ص68: لا یخفی أنّه لم یرد المعاطاه فی نصّ أو معقد إجماع حتی یقال إنّ المتیقّن من موردها ما إذا کان التعاطی من الطّرفین دون ما إذا کان الإعطاء من طرف و الأخذ من الطّرف الآخر فالمدار علی إمکان إنشاء عنوان البیع أو الإجاره و نحوهما بالفعل من طرف واحد أم لا و ذلک لما أشرنا إلیه سابقا و سیجی ء فی طیّ المباحث الآتیه أنّ المناط فی تحقّق عنوان عقد من العقود بالفعل کون الفعل مصداقا لهذا العنوان بحیث یحمل علیه بالحمل الشّائع الصّناعی کحمل الإنسان علی زید و أمّا مجرد قصد عنوان من الفعل من دون أن یکون هذا الفعل عرفا من مصادیق هذا العنوان فلا أثر له فی باب العقود لأنّ عناوین العقود من المنشئات و المنشأ إنّما یتحقّق بما هو آله لإنشائه. و من هنا یظهر أن مثل الصّلح و الهبه المعوّضه و النّکاح و الضّمان و نحو ذلک لا یمکن إیجاده بالفعل لعدم وجود فعل یکون مصداقا لهذه العناوین فقصد إیجادها بالفعل لا یفید إذا عرفت ذلک فعمده الإشکال فی جریان حکم المعاطاه فی الإعطاء من طرف واحد أنّ الإعطاء کذلک لیس مصداقا لخصوص تبدیل أحد طرفی الإضافه بمثله الّذی یسمّی بیعا و إن قصد به التّعویض بالثّمن الکلّی أو الشّخصی و أخذ الآخر المثمن بقصد القبول و أعطی الثّمن بعد ذلک بعنوان الوفاء لأنّ نسبه هذین الإعطاءین إلی البیع و الهبه المعوّضه متساویه و مجرّد مقاولتهما علی کونه بیعا و قصدهما البیع من إیجاد الفعل لا یفید بعد عدم کونه مصداقا له. و بالجمله حیث إنهما فی مقاولتهما عینا عوضا معیّنا کلیّا کان أو شخصیّا فیخرج هذا الإعطاء عن عنوان القرض لأنّ العوض فیه هو المثل أو القیمه إلّا أنّه لا وجه لخروجه عن الهبه المعوّضه لأنّها لیست إلّا هبتان مستقلّتان و تملیکان مجانیان و فی المقام یمکن ذلک فجعله مصداقا للتبدیل الملکی فی غایه الإشکال و لا یقاس الإعطاء من طرف واحد بالإعطاء من الطّرفین و یقال کیف یستفاد البیع من إعطاء الطّرفین مع أنّه یمکن أن یکون هبه معوّضه و ذلک للفرق بینهما فإنّه لو کان فی البین تعاط فنفس هذا التبدیل المکانی بطبعه الأصلی تبدیل لأحد طرفی الإضافه الاعتباری بطرف إضافه أخری و المفروض أنّهما قصدا به التّبدیل البیعی و أوجد ما هو مصداق له فإخراجه عن البیع و إدخاله فی الهبه المعوّضه یحتاج إلی مئونه زائده و هذا بخلاف ما إذا کان الإعطاء من طرف واحد فإنه لیس هناک تبدیل خارجیّ حتی یکون قصد إنشاء التبدیل الاعتباری منه کافیا. ثم إنّه یقوی الإشکال فیما لم یکن الإعطاء و الأخذ من طرف واحد أیضا بل کان مجرّد إیصال الثّمن و أخذ الثمن کوضع الدّراهم فی دکان صاحب المخضرّ و أخذ المخضرّ بدلا عنها مع غیبه صاحبه و لا یمکن تصحیحه بکونه وکیلا من الطّرفین فی تبدیل أحد طرفی الإضافه بمثله لوضوح عدم توکیل المالک شخصا معیّنا نعم لو قلنا أنّ البیع هو اسم المصدر لا المصدر صحّ عدّه بیعا لأن نتیجه الإعطاء من الطّرفین وصول العوضین إلی المالکین إلّا أنّ هذا فرض لا واقع له لأنّ البیع یتحقّق بإنشائه بالفعل أو القول و مجرّد وصول کل عوض إلی مالک الآخر لیس بیعا و لو قصد من الإیصال تبدل أحد طرفی الإضافه بمثله لأنّ القصد المجرّد أو القصد مع إیجاد غیر مصداق ما هو المقصود لا أثر له فالالتزام بکونه إباحه بالعوض و أنّ الدّلیل علیه هو السیره فی خصوص المحقّرات لا بأس به لعدم دلیل علی انحصار باب المعاوضات بالعناوین الخاصّه ثم إنّ الأقوی إشکالا منه ما إذا لم یکن وصول أیضا کما إذا تقاولا علی مبادله شی ء بشی ء و تلفّظا بالألفاظ الغیر المعتبره فی العقد بأن تکون المعامله بنفس هذه المقاوله لا بالإعطاء الواقع بعدها بل کان وفاء بالمعامله و وجه الإشکال أنّ المقاوله لیست إلّا التّبانی علی أمر و مجرّد التبانی لیس بیعا نعم لو أنشأ بهذه الألفاظ مصداق التّبانی بحیث یخرج عن البناء القلبی و الإخبار و الوعد فالصّواب أن یقال إنّها مصالحه لعدم اعتبار لفظ خاص فی الصّلح و کون حقیقته هو التّسالم علی أمر و یدلّ علیه الخبر الوارد فی قول أحد الشّریکین لصاحبه لک ما عندک و لی ما عندی فإنه محمول علی الصّلح لأن المنشأ فی الصّلح هو التبانی علی أمر و التّسالم علیه فتأمل.