البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 592

بایع در می آورد. بنابراین با توجه به این مسأله روشن می شود بایع که مثلاً کتاب را به عنوان مثمن به مشتری اعطاء می کند به این معناست که این کتاب را در مقابل آن ثمنی که ملک مشتری است تملیک می کند؛ یعنی بایع با این إعطاء، هم تملیک کتاب می کند و هم تملّک ثمن، و مشتری نیز با دریافت کتاب، هم تملیک بایع و هم تملّک وی بر ثمن را می پذیرد. و اگر بخواهیم طبق تشبیه محقّق نائینی بیان کنیم این طور است که بایع با إعطاء، اضافه ی بین خود و مثمن را تبدیل به اضافه ی بین مشتری و مثمن کرده و اضافه ی بین ثمن و مشتری را تبدیل به اضافه ی بین خود و ثمن کرده و مشتری نیز با أخذ آن، هر دو عمل بایع را قبول می کند. پس إعطاء بایع می تواند ایجاب، و أخذ مشتری که هم زمان رخ می دهد می تواند قبول باشد. لذا با این إعطاء و أخذ، عقد محقق می شود و این که مشتری بعداً ثمن را اعطاء می کند به عنوان وفاء به بیع است. بنابراین اصلاً شبهه ی این که إعطاء از جانب واحد هبه باشد نیست؛ چون هبه تملیک مجانی و بدون عوض است، در حالی که این جا در مقابل عوض است.

در مورد مفید إباحه بودن إعطاء از جانب واحد بنابر مبنای این که معاطات طبق قاعده باطل بوده و فقط اجماع وجود دارد که مفید إباحه می باشد نیز می گوییم: از آن جا که احراز اجماع بر آن نمی شود لامحاله به قدر متیقن اجماع که إعطاء از جانبین باشد اکتفاء می شود، لذا إعطاء از جانب واحد باطل بوده و مفید إباحه هم نیست. الا این که بعید نیست از طریق سیره بتوان اثبات کرد مفید إباحه است؛ چون در سیره فراوان به إعطاء از یک طرف و أخذ از طرف دیگر در إباحه اکتفاء می شود؛ مثلاً کسانی که با مغازه دار حساب دارند به او رجوع کرده و می گویند فلان شیء را داری؟ مغازه دار هم می گوید بله و آن را به وی إعطاء کرده و در حساب وی ثبت می کند. مشتری نیز با أخذ آن شیء خودش را عرفاً