البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 603

است گفته اند چنین بیعی اصلاً غرری است؛ چراکه آب خوردن هر کس فرق داشته و معلوم نیست هر فردی چقدر آب می خورد! لذا چنین بیعی نمی تواند صحیح باشد، ولی فرض ما جایی است که بیع از جهات دیگر مشکلی ندارد؛ مثلاً سقّا پیمانه ای هم کنار آب گذاشته و ثمن هر پیمانه ای را معین کرده است. آیا بر این عمل که سقّا به قصد فروش آب را گذاشته و مشتری به قصد خرید برمی دارد و ثمن را در ظرف قرار می دهد بیع صادق است؟ یا در مثال مدرن تر که دستگاه با دریافت پول مشخص نوشابه ی معیّنی می دهد و مالک آن به قصد فروش گذاشته بیع صادق است؟

حقیقت این است که هرچه ما تأمل کردیم مطمئن نشدیم که بیع بر این ها صادق باشد، حتی اگر برای بیع گذاشته شده و مشتری هم به عنوان خرید بردارد؛ چون صرف این که دستگاه یک عمل مکانیکی انجام می دهد بدون آن که مالک بالفعل قصد إنشاء کرده باشد صدق بیع بر آن مشکل است، هر چند مشتری قصد إنشاء کرده باشد. بله اگر به نحوی تحت کنترل بایع باشد که بتواند قصد إنشاء کند اشکالی ندارد.

اگر کسی توانست احراز کند بر همه ی این موارد یا بعض موارد بیع صادق است فبها و الا اگر احراز نکرد راه های دیگری برای تصحیح چنین معامله ای وجود دارد از جمله:

راه های تصحیح معاملات مذکور علی فرض عدم صدق بیع

از طریق جعاله؛ به این صورت که اعلام می کند هر کسی مثلاً هزار تومان را به دستگاه بیندازد به نحوی که من بتوانم تملّک کنم، من هم یک قوطی نوشابه به او تملیک می کنم. در جعاله لازم نیست کسی که عمل را انجام می دهد موقع اعلام حاضر باشد یا وقتی عمل را انجام می دهد جُعل گذار خبر داشته باشد.