البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 61

حقیقت مِلک چیست؟

اشاره

در قرآن کریم کلمه ی ملک و مشتقات آن زیاد استعمال شده است، مانند: (لِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ)(1)، (لاَ أَمْلِکُ إِلاَّ نَفْسِی وَ أَخِی)(2)، (مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ)(3) و ... .

مراتب مِلک

ملکیّت دارای سه مرتبه است:

1. ملکیّت حقیقی (به نحو اضافه ی اشراقی): مانند مالکیت خداوند متعال بر مخلوقات که مخلوقات با تمام هستی و هویت خود تحت قدرت، استیلاء و تصرف ذات حق تعالی قرار دارند و شأنی جز تعلق و ربط به او ندارند و حق تعالی احاطه ی قیّومی نسبت به آنان دارد که در اصطلاح اهل معقول و عرفان به «اضافه ی اشراقیه» تعبیر می شود.(4)

1- سوره ی مبارکه ی آل عمران، آیه ی 189.
2- سوره ی مبارکه ی مائده، آیه ی 25.
3- سوره ی مبارکه ی فاتحه الکتاب، آیه ی 4.
4- شرح الکافی (للمولی صالح المازندرانی مع تعلیقه العلامه الشعرانی)، ج 3، ص187: المذهب الصحیح أن الممکن لا یستغنی عن العله بعد الایجاد فهو من هذه الجهه نظیر النور بالنسبه الی السراج اذا طفی انتفی النور و لیس نظیر البناء و البانی و قد تفوه بعض المعتزله بخلاف ذلک و قالوا لو جاز علی الواجب العدم لما ضرّ عدمه وجود العالم یعنون انه لو لم یکن الواجب تعالی بعد ایجاد العالم بقی السماء و الارض و الحیوان و الانسان و النبات و سایر المتغیرات بحاله واحده فلم یتفق موت و لا فساد و لا مرض و لا حیاه جدیده و لا کون جدید و لا یشفی مریض و لا یولد أحد الی غیر ذلک نعوذ باللّه من الجهل فتشبیه العالم بالبناء و اللّه تعالی بالبانی صحیح من جهه اصل الاحتیاج لا من جهه استمراره و لا یجب من تشبیه شی ء بشی ء مشارکه المتشابهین فی جمیع الصفات بل فی وجه الشبه فقط، و زید کالاسد فی الشجاعه لا فی عدم النطق و اما تصور کیفیه الارتباط بین الواجب و الممکن الّذی یقتضی عدم الممکن بفرض انتفاء ارتباطه فغیر ممکن لنا، و قد تکرر فی کلام أمیر المؤمنین علیه السلام - هذا المعنی حیث قال «داخل فی الاشیاء لا بالممازجه و خارج عنها لا بالمباینه» و کل مثال نتمثل به غیر کلامه مقرب من وجه و مبعد من وجه و قد یعبر عن الارتباط بالإضافه الاشراقیه، و قد تحقق أن الوجود الحق واحد و سایر الکثرات موجودات غیر مستقله بأنفسها و ربط محض لا قیام لها بذاتها و کل من یعتقد انه تعالی خارج عن الاشیاء بالمباینه بینونه عزله یلزمه أن یعتقد عدم احتیاج الممکن إلیه تعالی فی استمرار الوجود فبینونته بینونه صفه لا بینونه عزله. (شعرانی)