البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 613

لازم به ذکر است این که جناب شیخ ابتدا فرمودند: «هر یک از طرفین تملیک مالشان را در ازاء مال دیگری قصد کنند» خدمت ایشان عرض می کنیم طبق تعریفی که از بیع ارائه کردیم این بایع است که مالش را در قبال تملّک مال مشتری تملیک می کند و مشتری فقط قبول می کند. بنابراین قصد تملیک مشتری به نحو تبعی است. این بیان با توضیح بعدی جناب شیخ هم بیشتر سازگاری دارد که اعطاء اوّل ایجاب است و أخذ آن قبول و بیع محقق می شود، سپس مشتری که عوض را می دهد إنشاء قبول نمی کند، بلکه در حقیقت به آن چه که با أخذ ملتزم شده وفا می کند. بدین جهت بهتر بود جناب شیخ به جای عبارت «أن یقصد کلٌّ منهما تملیک ماله بمال الآخر» می فرمودند «أن یقصد أحدهما تملیک ماله بمال الآخر»؛ مگر این که مرادشان این باشد که مشتری تملیک تبعی می کند.

مرحوم شیخ سپس می فرماید: از آن جا که در این وجه با إعطاء و أخذ اوّل ایجاب و قبول محقق شده و بیع منعقد می شود، اگر آخذ قبل از دفع مال خود بمیرد بر ورّاث لازم است به عنوان وفای به معامله آن را به معطی تحویل دهند؛ چون بیع معاطاتی محقق شده و دیگر حالت انتظاریه ای نیست.

اطلاق معاطات بر چنین معامله ای همان طور که قبلاً بیان کردیم از این حیث است که معامله با عطاء انجام می شود نه با قول و إلا عطاء دوم دخیل در تحقق و انعقاد بیع نیست. کما این که در «مصالحه»، «مساقات»، «مزارعه» و «مؤاجره» هم که از باب مفاعله است این طور نیست که حتماً دو طرف عمل را انجام دهند، بلکه در مصالحه یکی صلح می کند و دیگری قبول می کند یا در مزارعه زارع است که زرع می کند و کسی که زمین را می دهد زرع نمی کند، ولی چون به هر حال طرف دیگر به نوعی دخیل است باب مفاعله به کار برده می شود. کما این که در رهن معاطاتی، قرض و هبه ی معاطاتی نیز عطاء از طرفین نیست، ولی با این