کتابخانه بالقرآن

البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 620

صفحه 620

محقق می شود و آخذ به عنوان وفاء به عقد باید قلم را به معطی تملیک کند؛ چون مُعطی مستحق آن تملیک است، ولی باید این نکته را توجه داشت که این تملیکِ از طرف آخذ به عنوان وفاء به عقد احتیاج به قبول طرف مقابل دارد؛ چراکه نزد عقلاء معهود نیست به صرف تملیک و بدون قبولِ طرف مقابل چیزی به ملکیت انسان درآید. پس تملیک دوم احتیاج به قبول دارد و از آن جا که این تملیک بلا عوض است معلوم می شود حقیقت آن هبه است بدون این که از عوض بودن برای بیع خارج شده باشد. به عبارت دیگر بیعی است که ثمن آن، فعل هبه است؛ چون ثمن، تملیک بلا عوض است.

إن قلت: تعریف هبه ی معوّضه بر آن صدق می کند؛ چراکه این تملیک قلم در مقابل تملیک کتاب قرار گرفته است.

قلت: حقیقت هبه ی معوّضه تملیک مجانی است و ما بإزاء ندارد، فقط در ضمن عقد شرط می شود طرف مقابل هم هبه کند که طبق «المؤمنون عند شروطهم» موظّف است به آن وفاء کند و اگر تملیک نکند تخلف از شرط کرده، ولی احکام بیع را ندارد. امّا در ما نحن فیه که تملیک به عنوان ثمن در بیع واقع می شود وفاء به آن به خاطر شرط ضمن عقد هبه نیست، بلکه به خاطر بیع است و اگر دلیل «المؤمنون عند شروطهم» هم وجود نداشت باز وفاء به آن لازم بود. بنابراین فعل هبه به عنوان ثمن در بیع واقع شده است.

اشکال محقق اصفهانی قدس سره - در مقابله ی بین تملیکین

اشاره

محقق اصفهانی - رحمه الله علیه - ابتدا می فرمایند(1): «إن أصل المقابله بین التملیکین فیه غموض

1- حاشیه کتاب المکاسب (للأصفهانی، ط - الحدیثه)، ج 1، ص162: تنقیح المقام برسم أمور: منها: أنّ الکلام فی صحه التملیک بإزاء التملیک، فإرجاعه إلی المقابله بین المال و التملیک خلف، فلا وجه لما عن شیخنا الأستاذ من إرجاعه إلیه، فإنّه کما مرّ مما لا اشکال فیه، فلا وجه لتعرضه إلّا من حیث عوضیه التملیک، فتدبر. و منها: أنّ أصل المقابله بین التملیکین فیه غموض و خفاء، فإنّ التملیک بالإعطاء حال تعلّقه بمتعلقه ملحوظ آلی، و فی جعل نفسه معوّضا یحتاج إلی لحاظ استقلالی، و لا یعقل اجتماع اللحاظین المتباینین فی ملحوظ واحد، فلا بد من أن یکون هذه المعامله فی ضمن معامله أخری کالصلح علی التملیک بإزاء التملیک، فیستحق کل منهما التملیک من الآخر بإزاء تملیک نفسه.