البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 621

و خفاء»؛ این که تملیکی معوّض و تملیکی دیگر عوض واقع شود دارای غموض و خفاء است، ولی بر اساس برهانی که در ادامه ذکر می کنند معلوم می شود چنین تقابلی محال است و آن این که:

لازمه ی چنین بیعی جمع بین لحاظ آلی و لحاظ استقلالی در موضوع واحد است، در حالی که چنین چیزی ممکن نیست و نمی توان در یک عمل، جمع بین لحاظ آلی و حرفی و لحاظ استقلالی کرد.

توضیح مطلب این که در تملیک اوّل که مُعطی کتاب را تملیک می کند و آخذ آن را قبول می کند، «کتاب» ما فیه یُنظر است و «تملیک» ما به یُنظر؛ چون آن چه مورد التفات و توجه است کتاب است و تملیک مورد التفات استقلالی نیست، بلکه به عنوان آلتی است که کتاب به ملک آخذ در آید. از طرف دیگر چون تملیک به عنوان معوّض واقع شده باید مورد توجه استقلالی باشد. بنابراین لازم می آید در یک عمل (إعطاء) که إنشاء ایجاب با آن محقق می شود جمع بین لحاظ آلی و استقلالی شده باشد؛ چون از این حیث که «تملیک» مملوک را به طرف مقابل منتقل می کند ملحوظ آلی و حرفی است و از این حیث که «تملیک» معوّض است ملحوظ استقلالی است، در حالی که این دو لحاظ با هم تضاد دارند و در یک لحاظ قابل جمع نیستند.

محقق اصفهانی قدس سره - می فرماید: تنها راه تصحیح چنین معامله ای که عوضین «تملیک» باشد آن است که در ضمن عقد دیگری مانند صلح محقق شود؛ مثلاً مصالحه کنند که تملیک کتاب به إزاء تملیک قلم باشد؛ چراکه در این صورت فقط نگاه استقلالی به تملیک می شود و «یستحق کل منهما التملیک من الآخر بإزاء تملیک نفسه».

این کلام محقق اصفهانی قدس سره - مورد نقد مرحوم امام قدس سره - واقع شده و سه اشکال بر آن وارد کرده اند:

اشکال اوّل مرحوم امام بر کلام محقق اصفهانی قدس سرهما -

اشاره

اشکال اوّل(1) مرحوم امام بر کلام محقق اصفهانی این است که اگر اشکال