کتابخانه بالقرآن

البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 68

صفحه 68

احتمالات مطرح شده در مقوله ی مقتبسٌ عنهای ملکیت اعتباری

احتمال اوّل: اقتباس از مقوله ی جده

اشاره

در تعریف جده گفته شده(1): «الهیئه الحاصله من إحاطه شیءٍ بشیءٍ بحیث ینتقل

1- الشیخ الرئیس ابو علی سینا که رئیس فلسفه ی مشاء و بلکه رئیس فلاسفه ی اسلامی است در جاهای متعددی مانند نجاه و برهان منطق شفاء می نویسد: «لست أحصله» (النجاه من الغرق فی بحرّ الضلالات، ص157) یا «و اما مقوله الجده فلم یتفق لی إلی هذه الغایه فهمها» (منطق شفاء، ص235) یعنی تا این زمان معنای جده را تحصیل نکرده و نفهمیده ام! در حالی که ایشان واقعاً انسان فوق العاده ای بوده است. در شانزده سالگی کتاب قانون را در طب نوشته که چقدر مشتمل بر تتبعات و تجربیات علاوه بر مسائل علمی و فکری بوده که تا حدود صد و پنجاه سال پیش، کتاب درسی دانشگاه های غرب بوده است و در بیست و یک سالگی کتاب شفاء را نوشته که افتخار فلاسفه آن است که بتوانند آن را خوب تدریس کنند. [أبو عبید عبد الواحد الجوزجانی] به نقل از استادش بو علی می گوید: «فلما بلغتُ ثمانی عشر سنه من عمری فرغت من هذه العلوم کلها، و کنت اذ ذاک للعلم أحفظ و لکنه الیوم معی أنضج و الا فالعلم واحد لم یتجدد لی شی ء من بعد». در کتاب المباحثات آمده که در جواب شاگردش بهمنیار که مسأله ای را پرسیده بود گفت: «و أنا إلی هذه الغایه لم احصّلها، و ما عندی أن احصّل بعد هذا السنّ شیئا لم احصله قبل، فلا یجب إن تطلب من جهتی فی هذا تحصیل، بل یجتهد فیه الشبّان الأذکیاء الفارغو القلوب» (المباحثات، ص249). به هر حال بوعلی سینا با این عظمت علمی درباره ی مقوله ی جده در کتب متعددش می فرماید من آن را نفهمیدم، ولی صاحب شوارق می فرماید: خواجه ی طوسی معنای جده را تحصیل کرده اند. • شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام، ج 2، ص493: السابع: الملک و یقال له «الجده» و «له» أیضا و یفسّر بانّه نسبه الجسم الی امر حاصر له او لبعضه منتقل بانتقاله کالتقمص و التختم. قال الشیخ: و امّا مقوله الجده فلم یتفق لی الی هذه الغایه فهمها و لا اجد الامور التی تجعل کالانواع لها انواعا لها بل انّما یقال علیها باشتراک الاسم او تشابه و کما یقال الشی ء من الشی ء و الشی ء فی الشی ء و الشی ء علی الشی ء و الشی ء مع الشی ء و لا اعلم سببا یوجب ان یکون مقوله الجده جنسا لتلک الجزئیات لا یوجب مثله فی هذه المذکوره و یشبه ان یکون غیری یعلم ذلک فلیتامّل ذلک من کتبهم ثم قال ما حاصله انّه ان احتیل فی تواطؤ هذه المقوله و عنی بها نسبته الی ملاصق ینتقل بانتقال ما هو منسوب إلیه کالتقمص و التسلح و التغلّ ففیه مجال و یزول التشکیک و یکون منه جزئیّ و منه کلّی و أیضا یکون منه ذاتیّ کحال الهرّه عند اهابها و منه عرض کحال الانسان عند قبضه لکن لیس هذا المعنی من القدر ما یعدّ فی عداد المقولات. و المصنف حصل معناه فقال و هو نسبه التملک و لعلّ المراد هنا هو التفسیر الّذی ذکرنا و هو الاحتیال المذکور فی کلام الشیخ و فی نسخه شرح العلّامه قوله و لخفائها عبّر المتقدمون عنها بعبارات مختلفه کالجده و الملک و له. • مصارع المصارع (للخواجه نصیر الدین الطوسی)، ص9: سیره الشیخ الرئیس أبو علی الحسین بن عبد اللّه بن حسن بن علی بن سینا: ولد فی الیوم الثالث من شهر صفر الخیر سنه 373 الهجریه. مکانته فی العلم أشهر من أن یحتاج الی تعریف، و مکارمه أبین من أن توصف. و رعایه للادب نقتصر علی ما ذکره هو فی ترجمه نفسه حسب ما رواه تلمیذه الشهیر أبو عبید الجوزجانی و هو: کان والدی من أهل بلخ، و انتقل منها الی بخاری فی أیام الامیر نوح بن منصور، و اشتغل بالتصرف و تولی العمل فی أثناء أیامه بقریه من ضیاع بخاری یقال لها «خرمیثن»، و هی من أمهات القری بتلک الناحیه، و بقربها قریه یقال لها «أفشنه». فتزوج أبی منها بوالدتی و قطن بها، و ولدت أنا فیها، ثم ولد أخی ... ثم ابتدأت بقراءه کتاب ایساغوجی علی الناتلی، فلما ذکر لی حد الجنس: أنه المقول علی کثیرین مختلفین بالنوع فی جواب «ما هو؟». فأخذت فی تحقیق هذا الحد بما لم یسمع بمثله و تعجب منی کل العجب و کان أی مسأله قالها تصورتها خیرا منه، و حذر والدی من شغلی بغیر العلم، حتی قرأت ظواهر المنطق علیه، و أما دقائقه فلم یکن عنده منها خبر. ثم أخذت أقرأ الکتب علی نفسی و أطالع الشروح حتی أحکمت علم المنطق. فأما کتاب أوقلیدس فانی قرأت علیه من أوله خمسه أشکال أو سته، ثم تولیت حل بنفسی بقیه الکتاب بأجمعه. ثم انتقلت الی المجسطی، و لما فرغت من مقدماته و انتهیت الی الاشکال الهندسیه قال لی الناتلی: تول قراءتها و حلها بنفسک ثم أعرضها علی لا بین لک صوابه من خطائه. و ما کان الرجل یقوم بالکتاب فحالمته، فکم من مشکل ما عرفه الا حین عرضته علیه و فهمته ایاه. ثم فارقنی الناتلی متوجها الی کرکانج. و اشتغلت أنا بتحصیل الکتب من الفصوص و الشروع من الطبیعیات و الالهیات و صار أبواب العلم تنفتح علی. ثم رغبت فی علم الطب و قرأت الکتب المصنفه فیه. و علم الطب لیس هو من العلوم الصعبه، فلذلک برزت فیه أقل مده حتی بدأ فضلاء الاطباء یقرأون علی علم الطب. و تعهدت المرضی فانفتح علی من أبواب المعالجات المقتبسه من التجربه ما لا یوصف. و أنا مع ذلک مشغول بالفقه و أناظر فیه، و أنا یومئذ من أبناء ست عشره سنه. ثم توفرت علی العلم و القراءه سنه و نصفا، فأعدت قراءه المنطق و جمیع أجزاء الفلسفه، و لم أنم فی هذه المده لیله واحده بطولها و لا اشتغلت بالنهار بغیره. و جمعت بین یدی ظهورا، فکل حجه کنت أنظر فیها أثبت (فیها) ما فیها من مقدمات قیاسیه و ترتیبها و ما عساها تنتج، و أراعی شروط مقدماتها حتی تتحقق لی تلک المسأله. و الذی کنت أتحیر فیه من المسائل و لا أظفر فیه بالحد الاوسط فی القیاس أتردد بسبب ذلک الی الجامع و أصلی و ابتهل الی مبدع الکل حتی یفتح لی المنغلق منه و یسهل المتعسر، و أرجع باللیل الی داری و أحضر السراج بین یدی و اشتغل بالقراءه و الکتابه. فمهما غلبنی النوم أو شعرت بضعف عدلت الی شرب قدح من الشراب لکیما یعود الی قوتی ثم أرجع الی القراءه. و مهما أخذنی نوم کنت أری تلک المسائل بأعیانها فی منامی، و اتضح لی کثیر من المسائل فی النوم، و لم أزل کذلک حتی استحکم معی جمیع العلوم و وقفت علیها بحسب الامکان الانسانی. و کل ما علمته فی ذلک الوقت فهو کما علمته الان لم أزل ازدد الی الیوم فیه شیئا. حتی أحکمت علم المنطق و الطبیعی و الریاضی. و انتهیت الی العلم الالهی و قرأت کتاب ما بعد الطبیعه فلم أفهم ما فیه و التبس علی غرض واضعه حتی أعدت قراءته أربعین مره و صار لی محفوظا و أنا مع ذلک لا أفهمه و لا المقصود به. و أیست من نفسی و قلت: هذا کتاب لا سبیل الی فهمه. فخصرت یوما وقت العصر فی الوراقین فتقدم دلال بیده مجلد ینادی علیه، فعرضه علی فرددته رد متبرم معتقد أن لا فائده فی هذا العلم. فقال لی: اشتره فصاحبه محتاج الی ثمنه و هو رخیص و أبیعکه بثلاثه دراهم فاشتریته فاذا هو کتاب أبی نصر الفارابی فی أغراض کتاب «ما بعد الطبیعه» و رجعت الی داری و أسرعت فی قراءته فانفتح علی فی الوقت أغراض ذلک الکتاب لانه کان قد صار لی محفوظا علی ظهر القلب. و فرحت بذلک و تصدقت فی الیوم الثانی بشی ء کثیر علی الفقراء شکرا للّه تعالی. و اتفق لسلطان الوقت ببخاری و هو نوح بن منصور مرض تحیر الاطباء فیه، و قد کان اشتهر اسمی بینهم بالتوفر علی العلم و القراءه، فأجروا ذکری بین یدیه و سألوه احضاری، فحضرت و شارکتهم فی مداواته و توسمت بخدمته و سألته یوما الاذن فی الدخول الی دار کتبهم و مطالعتها و قراءه ما فیها. فأذن لی و أدخلت الی دار ذات بیوت کثیره فی کل بیت صنادیق کتب منضده بعضها علی بعض، ففی بیت منها کتب العربیه و الشعر، و فی آخر الفقه، و کذلک فی کل بیت علم مفرد. فطالعت فهرست کتب الاوائل و طلبت ما احتجت الیه و رأیت من الکتب ما لم یقع اسمه الی کثیر من الناس و لم اکن رأیته قبل ذلک و لا رأیته أیضا من بعد. فقرأت تلک الکتب و ظفرت بفوائدها و عرفت مرتبه کل رجل فی علمه. فلما بلغت ثمانی عشر سنه من عمری فرغت من هذه العلوم کلها، و کنت اذ ذاک للعلم أحفظ و لکنه الیوم معی أنضج و الا فالعلم واحد لم یتجدد لی شی ء من بعد. و کان فی جواری رجل یقال له ابو الحسن العروضی، فسألنی أن أصنف له کتابا جامعا فی هذا العلم، فصنفت له المجموع و سمیته باسمه و أتیت فیه علی سائر العلوم سوی العلم الریاضی، ولی اذ ذاک احدی و عشرون سنه. و کان فی جواری أیضا رجل یقال له أبو بکر البرقی خوارزمی المولد فقیه النفس متوجه فی الفقه و التفسیر و الزهد مائل الی هذه العلوم، فسألنی شرح الکتب، فصنفت له کتاب الحاصل و المحصول فی قریب من عشرین مجلده، و صنفت له فی الاخلاق کتابا سمیته کتاب البر الاثم، و هذان الکتابان لا یوجدان الا عنده فانه لم یعر احدا ینسخ منهما ... . قال الشیخ ابو عبید: فهذا ما حکاه لی الشیخ من لفظه.