کتابخانه بالقرآن

البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 77

صفحه 77

نظر مختار در حقیقت ملک اعتباری

بنابراین اگر ملک را طبق اصطلاحات و معیارهای فلسفه ی مشاء تعریف کنیم می گوییم: ملک مفهومی است که مقتبس از دو مقوله ی اضافه و کیف نفسانی (قدرت) می باشد که از حیث مقوله ی اضافه، مالک احتواء و احاطه بر مملوک دارد و از حیث مقوله ی کیف نفسانی، قدرت بر تقلیب و تصرف در مملوک دارد.(1)

1- شاید کلام محقق اصفهانی قدس سره - در رد این که ملک مقتبس از مقوله ی جده ی ذات اضافه باشد بتواند در این جا نیز کاربرد داشته باشد: • رساله فی تحقیق الحق و الحکم، ص32: و أمّا عدم کونه جده ذات إضافه، بتوهم عروض الإضافه لجمیع المقولات، فلأنّ عروض الإضافه للجده معنی، و عروض الإضافه علی مورد الجده معنی آخر، مثلا فی مقوله الأین عنوان المحیط و المحاط المتضایفین موجود، لکنهما منتزعان من الجسم و المکان، لا من مقوله الأین و هو الکون فی المکان، بل الإضافه العارضه لمقوله الأین کالعالی و السافل، فکذا عروض الإضافه للجده کالأکسی، فإنّه لو لوحظت الجده فی التقمّص- من حیث زیادتها علی الجده فی التعمم- کان التقمّص أکسی من التعمم، و تمام الکلام فی محله. • نهایه الدرایه (ط- القدیمه)، ج3، ص142: و التحقیق: أن الملک من المفاهیم العامه، و هو بنفسه لا یقتضی أن یکون مطابقه امراً مقولیاً، و لا جده، و لا إضافه و إنما یدخل تحت المقوله إذا کان صادقاً فی الخارج علی ما یقتضیه طبع تلک المقوله. کما أنّ المفاهیم الإضافیه من العالمیّه و المعلومیّه، و المحبّه و المحبوبیّه و المحیطیّه و المحاطیّه کذلک. و لذا یصدق العالمیّه و المعلومیّه، و المحبیّه و المحبوبیّه علیه تعالی مع انه تعالی لا یندرج تحت المقولات، لوجوب وجوده تعالی. فالمفهوم إضافه عنوانیه، و المطابق تاره وجود واجبی، و أخری وجود مطلق غیر محدود، و ثالثه وجود عقلائی أو نفسانی و رابعه مقوله الإضافه. و علیه نقول: نفس معنی الإحاطه لا یأبی أن یکون مطابقه وجوداً محضاً، کما لا یأبی أن یکون باعتبار کون مطابقه هیئه خاصه حاصله للجسم مندرجاً تحت مقوله الجده. و حیث أنّ هذه الهیئه إذا حصلت فی الخارج قائمه بجسم، فطرفاها- و هما ذات المحیط و المحاط- یکتسبان حیثیه المحیطیه، و حیثیه المحاطیه و هما من مقوله الإضافه. کما أنّ العلم بنفسه- عند المشهور- کیف نفسانی و قیامه بالعالم و تعلقه بالمعلوم- بالذات- یوجب تحیث ذات العالم بحیثیه العالمیه، و ذات المعلوم بحیثیه المعلومیه، و هما من مقوله الإضافه. فالملک یعنی هیئه الإحاطه جده، و المالکیه و المملوکیه مقوله الإضافه. و حیث عرفت- أنّ حیثیه المحیطیه و المحاطیه قائمه بجوهر ذات المحیط و المحاط- تعرف أنّ معروض مقوله الإضافه جوهر، لا جده حتّی یکون الملک الحقیقی الواقعی جده ذات إضافه. بل إنما تکون الجده ذات إضافه فی قبال مطلق الجده، إذا کانت بنفسها معروضه لمقوله الإضافه، کما إذا لوحظت جده التعمّم بالإضافه إلی جده التقمص، و وجد تفاوتهما بالزیاده و النقص، القائمین بنفس مقوله الجده، کانت نفس معروضه لمقوله الإضافه. فتدبر فانه حقیق به.