کتابخانه بالقرآن

البیع بررسی گسترده ی فقهی بیع «اهمیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گستره ی بیع و افتراق آن از سایر عقود صفحه 88

صفحه 88

دانش آموز و ... نمی توان حق را به سلطنت معنا کرد حتی سلطنت اعتباری چون نمی توان گفت طفل سلطنت بر أب دارد، دانش آموز سلطنت بر معلم دارد، همسایه سلطنت بر همسایه دارد و ... چون ذو الحق تسلطی ندارد و اگر قرار است در این موارد عملی انجام گیرد در حقیقت «من علیه الحق» باید انجام دهد؛ نه «من له الحق» مثلاً در حق ولد؛ یعنی ولد حق دارد که والد او را خوب تربیت کند، در حق معلم؛ یعنی معلم حق دارد دانش آموز او را تکریم کند، در حق رَحِم؛ یعنی رحم حق دارد منسوبین او را مورد صله قرار دهند و ... . پس در این موارد «من علیه الحق» باید عملی را انجام دهد و اگر احیاناً «من له الحق» باید کاری انجام دهد آن تبعی است و این چنین نیست که معنای سلطنت در حاقّ آن وجود داشته باشد.

پس معلوم می شود حق و سلطنت دو اعتبار جداگانه است و حق مرادف با سلطنت نیست.

إن قلت: در موارد مذکور مراد از حق، حق اعتباری نیست و معنایی غیر از معنای مورد نظر در بحث فقه و حقوق دارد و یا مجازاً بر آن حق اطلاق شده است، لذا نمی تواند شاهد بر افتراق حق از سلطنت باشد.(1)

قلت: کلّیت این ادعا قابل پذیرش نیست؛ چون وجدانی است که در بسیاری از موارد مذکور، حق مفهومی متفاوت از مثل حق شفعه، حق حضانت، حق خیار و ... ندارد و همان طور که مرحوم امام قدس سره - فرمودند کلمه ی حق مشترک معنوی

1- منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، ج 1، ص42: إطلاق الحقّ علی ما ذکره من الأمثله مثل إطلاق الحقّ علی سائر الأحکام کحقّ المؤمن علی المؤمن و حق الجار علی الجار فإنّ الأبوّه و الولایه و نحوهما من الأمثله لیس لعلاقه حاصله للأب و الحاکم إذ لم یجعل للولی إضافه أثرها السّلطنه علی المولی علیه أو علی ماله فلا یکون من مقوله الجده بل من الأحکام الشّرعیه کما هو قدس سره أیضا یحتمل هذا المعنی حیث قال و یمکن أن یقال إنّها أو جمله منها من الأحکام لا من الحقوق.