بررسی فقهی احکام رشوه، غش و کم فروشی صفحه 123

بررسی دلالت روایت عیون الاخبار

در این روایت، «امراء» یا «حکّام» ندارد و مطلق است، پس شامل همه می شود و هر حاجتی را هم شامل می شود، بنابراین از اطلاق این روایت استفاده می شود: هر کسی هر نوع حاجت برادر مؤمنش را برآورده کند، سپس هدیه ای که برادر مؤمنش هر چند به خاطر تشکر، آن هم بعد از عمل؛ نه قبل از عمل و به خاطر ایراث حبّ یا انجام دادن کاری (حلال یا حرام) به نفع او به او می دهد را بپذیرد، سحت و حرام است. آیا می توان به این اطلاق ملتزم شد؟!

توجیهاتی برای رفع ید از ظهور روایت

می توان توجیهاتی برای این روایت مطرح کرد:

1. بگوییم مقصود از سحت در این روایت، کراهت است. گرچه خلاف ظاهر است، ولی قرینه بر آن وجود دارد؛ زیرا سحت، یعنی مالی که محبوب نیست و از گرفتنش عار هم لازم می آید. در این جا هم، گرفتن هدیه از کسی که کاری برای او انجام داد ه ای، پسندیده نیست و یک نوع عار است [هر چند حرام نیست].

ولی حقیقت، آن است که این توجیه، واقعاً توجیه سنگینی است و جز در صورت ناچاری نمی توانیم به آن تمسّک کنیم.

2. بگوییم مراد روایت این است که از اوّل این چنین شرط کرده که بعد از برآورده شدن حاجت، هدیه ای بدهد، آن هم در مواردی که چنین شرطی جایز نیست.