بررسی فقهی احکام رشوه، غش و کم فروشی صفحه 166

از موارد تداعی است. تداعی؛ یعنی هر دو، قولشان خلاف اصل باشد؛ مثلاً معامله ای روی ماشینی انجام شده که بایع می گوید: ماشین شماره ی یک را فروختم، امّا مشتری می گوید: ماشین شماره ی دو را خریدم. این جا اصل، آن است که هیچ کدام از این ماشین ها منتقل نشده و نقل و انتقالی محقق نشده است. هر دو مدعی هستند و حکمش آن است هر دو حلف می کنند و ثمن به مشتری و مثمن به بایع برمی گردد.

امّا مرحوم شیخ می فرماید: این جا از موارد تداعی نیست؛ زیرا قابض، مدعی است که چون تسلیطِ مجانی بوده، ضمان از من برداشته شده، پس قابض، مدعی یک امر وجودی است که مقتضی رفع ضمان است. امّا دافع که مدعی رشوه یا اجاره ی فاسد است، چه واقع شده باشد و چه واقع نشده باشد، تأثیری ندارد و در هر صورت ضمان آور است؛ یعنی اگر رشوه یا اجاره محقق نشده باشد، قابض، ضامن مالی است که بر آن دست گذاشته است و اگر هم واقع شده باشد، چون فاسد است، ضامن است. پس دافع، چیزی را ادعا نمی کند که اثری داشته باشد، ولی حرف قابض تأثیر دارد و مخالف اصل است. بنابراین دافع، منکر است و با اجرای قسم قولش مقدم می شود.

فرع سوم: اتفاق نظر دافع و قابض در تملیک فاسد و اختلاف در وصف آن

دافع و قابض هر دو اتفاق نظر دارند که تملیک فاسدی محقق شده