بررسی فقهی احکام رشوه، غش و کم فروشی صفحه 285

صور مسأله در صورتی که متعاوضین هم جنس نباشند

1. ده کیلو گندم را به صورت کلّی در ذمّه بفروشد، اگر بایع با تطفیف، نُه کیلو تحویل دهد مرتکب حرمت تکلیفی شده است، ولی معامله از لحاظ وضعی باطل نیست و در ذمّه ی اوست که یک کیلو گندم دیگر به مشتری تحویل دهد؛ زیرا این کلّی در ذمّه ی اوست و باید از عهده ی این ذمّه بیرون بیاید.

2. مشتری، عین خارجی را که یک واحد حساب می کند می خرد؛ مثلاً گندمی را که در گونی است و فکر می کند ده کیلوست به بایع می گوید این گندم ده کیلویی را که به صورت واحد است و انحلال پیدا نمی کند به هزار تومان می خرم، بایع هم می داند نُه کیلوست و آن گندم نهُ کیلویی را به عنوان این که ده کیلوست به او تحویل می دهد. در این صورت بعید نیست کسی بگوید بیع باطل است؛ زیرا این عنوان ده کیلویی، مقوّم بیع است و نظیر آن است که کسی بگوید این حیوان را که اسب است خریدم، در حالی که در واقع الاغ است، این معامله باطل است؛ چون صورت در این جا مقوّم است و عنوان، اشاره به آن صورت است، در این جا هم که می گوید این گندم را به عنوان این که ده کیلوست و روی ده کیلو بودن عنایت دارد و ده کیلو بودن را می خواهد خریدم، بعید نیست بگوییم «ما قُصِد لم یَقَع و ما وَقَعَ لم یُقصَد» و معامله باطل است، امّا اگر طوری باشد که وصف مقوّم بیع نباشد، معامله صحیح است و مشتری به خاطر مغبون شدن، خیار غبن و نیز خیار تخلّف شرط دارد.