- الف) اهمّیت بحث 3
- اشاره 7
- اشاره 8
- بند اوّل: متن روایت 9
- گفتار اوّل: روایت تحف العقول 9
- اشاره 9
- بند دوم: بررسی سند روایت 14
- اشاره 14
- الف) اشکالات سندی 16
- 1- مرسل بودن روایت 16
- 1- شهرت عملی 18
- ب) راه های تصحیح سند روایت 18
- 2- استفاده از کلمۀ «قال» در روایت 21
- الف) اشکالات مربوط به متن روایت 23
- بند سوم: بررسی مضمون روایت 23
- اشاره 23
- 1- اضطراب در متن روایت 23
- 2- فتوا ندادن فقها به برخی از بخش های روایت 24
- 3- صحیح نبودن تقسیم موجود در روایت 26
- 4- تعارض بین فقرات روایت 29
- 5- روایت تنها بر «حرمت اعانۀ بر اثم» دلالت دارد 32
- ب) دیدگاه برگزیده 33
- الف) راهکارهای سیّد یزدی 35
- اشاره 35
- ب) عمومیت حلال و حرام نسبت به حکم تکلیفی و وضعی 37
- اشاره 38
- گفتار دوم: روایت فقه الرضا علیه السلام 38
- ج) دیدگاه برگزیده 38
- الف) مأخذ کتاب 40
- بند اوّل: بررسی سند کتاب 40
- ج) فقهایی که به این کتاب اعتماد کرده اند 41
- ب) ویژگی های کتاب 41
- 1- دیدگاه اوّل و نقد آن 42
- د) مؤلّف کتاب 42
- 2- دیدگاه دوم 46
- 4- دیدگاه چهارم 47
- 3- دیدگاه سوم 47
- بند دوم: بررسی دلالت روایت فقه الرّضا علیه السلام 49
- بند اوّل: بررسی سند روایت 51
- اشاره 51
- گفتار سوم: روایت دعائم الاسلام 51
- اشاره 51
- الف) مؤلّف کتاب 51
- ب) ارسال روایات کتاب 52
- ج) فروع مخالف مذهب امامیّه در کتاب 53
- بند دوم: بررسی دلالت روایت 54
- اشاره 56
- بند اوّل: بررسی سند روایت 56
- گفتار چهارم: روایت عوالی اللئالی 56
- بند دوم: اطلاق روایت و عدم وجود کلمۀ «أکل» در آن 58
- اشاره 58
- الف) اصل عدم زیاده و اصل عدم نقیصه 59
- ب) دیدگاه محقّق خویی 62
- بند سوم: شهرت عملی جابر ضعف سند روایت 63
- بند چهارم: دیدگاه برگزیده 64
- بند اوّل: نتیجۀ بررسی روایات عام 65
- گفتار پنجم: برآیند بررسی روایات و اصل اوّلی در معاملات 65
- بند دوم: اصل اوّلی در معاملات 65
- اشاره 68
- گفتار اوّل: امکان وجود کسب واجب و مستحب 68
- بند اوّل: مکاسب مستحب 69
- بند دوم: مکاسب واجب 71
- گفتار دوم: تقسیم مکاسب در کلام فقها 72
- اشاره 72
- بند دوم: دیدگاه شهید اوّل 73
- بند اوّل: دیدگاه شیخ سلّار 73
- بند سوم: دیدگاه علاّمۀ حلّی 74
- بند چهارم: تقابل دیدگاه شهید ثانی و مقدّس اردبیلی 74
- بند پنجم: دیدگاه محقّق حلّی 76
- اشاره 77
- گفتار سوم: نفسی یا غیری بودن حکم 77
- تفاوت نفسی و غیری بودن حکم 78
- گفتار چهارم: حکم اکتساب محض 79
- گفتار پنجم: نتیجه گیری 80
- اشاره 81
- گفتار اوّل: نکات مقدّماتی 82
- بند دوم: فرض های قابل تصوّر در مورد متعلّق حرمت 82
- بند اوّل: انواع کسب های محرّم 82
- اشاره 84
- گفتار دوم: دیدگاه های فقها 84
- بند اوّل: دیدگاه شیخ انصاری 84
- الف) مطلب اوّل 84
- ب) مطلب دوم 85
- ج) مطلب سوم 88
- بند دوم: دیدگاه محقّق نائینی 89
- الف) تبیین دیدگاه 89
- ب) نقد اعتبار لولایی توسّط امام خمینی 90
- ج) نقد دیدگاه محقّق نائینی 91
- بند سوم: دیدگاه محقّق ایروانی 92
- الف) تبیین دیدگاه 92
- ب) نقد دیدگاه محقّق ایروانی 93
- بند چهارم: دیدگاه امام خمینی 97
- بند پنجم: دیدگاه محقّق خویی 99
- گفتار سوم: دیدگاه برگزیده 100
- گفتار چهارم: معنای حرمت وضعی 101
- اشاره 102
- اشاره 103
- گفتار اوّل: حکم تکلیفی معاملۀ اعیان نجس 105
- اشاره 105
- بند اوّل: بررسی ادلّۀ لفظی 106
- الف) روایت تحف العقول 106
- ب) روایت 107
- ج) روایت 108
- ه) آیۀ 90 سورۀ مائده 111
- و) آیۀ پنجم سورۀ مدّثر 113
- ز) آیۀ 157 سورۀ اعراف 114
- ح) حرمت خوردن و آشامیدن نجاست 115
- بند دوم: بررسی اجماع 116
- بند چهارم: نتیجه گیری و دیدگاه برگزیده 121
- بند سوم: بررسی شهرت در مسئله 121
- اشاره 123
- گفتار دوم: حکم اخذ ثمن در مقابل فروش اعیان نجس 123
- اشاره 124
- الف) دلیل یکم 124
- ج) دلیل سوم 125
- د) دلیل چهارم 126
- ه) دلیل پنجم 127
- گفتار سوم: حکم وضعی معاملۀ اعیان نجس 128
- بند دوم: نقد دیدگاه امام خمینی 128
- اشاره 130
- گفتار اوّل: معاملۀ بول حیوان حرام گوشت 131
- بند اوّل: دیدگاه شیخ انصاری 131
- اشاره 131
- بند دوم: دیدگاه محقّق نائینی 132
- بند سوم: دیدگاه محقّق حلّی 133
- 1- عدم اعتبار مالیّت در بیع 135
- اشاره 135
- بند پنجم: دیدگاه محقّق خویی 135
- 3- مال بودن نزد متعاملین کافی است 136
- بند ششم: دیدگاه محقّق ایروانی 137
- 4- عدم بطلان معاملۀ سفهی 137
- گفتار دوم: معاملۀ بول حیوان حلال گوشت 139
- بند هفتم: دیدگاه برگزیده 139
- اشاره 139
- 2- دلیل دوم: اجماع 141
- اشاره 141
- 1- دلیل اوّل: اصل حلّیت 141
- الف) ادلّۀ قائلین به جواز شرب ابوال طاهر 141
- 3- دلیل سوم: روایات 142
- الف) روایات مطلق 142
- ب) روایات مقیّد 143
- ب) دلیل قائلین به عدم جواز شرب ابوال طاهر 146
- ج) نتیجۀ بررسی ادلّۀ شرب ابوال طاهر 151
- اشاره 152
- الف) ملاک صحّت یا بطلان معاملۀ بول طاهر 154
- دیدگاه محقّق ایروانی و محقّق خویی 158
- اشاره 162
- گفتار اوّل: دیدگاه فقها 162
- اشاره 162
- 1- سخن شیخ طوسی در الخلاف 163
- 2- سخن شیخ طوسی در النهایه 165
- 4- دیدگاه شیخ مفید 166
- 5- دیدگاه علاّمۀ حلّی 167
- 6- دیدگاه صاحب جواهر 167
- 8- نتیجۀ بررسی اقوال فقها 168
- گفتار دوم: معاملۀ عذرۀ حیوانات حلال گوشت 168
- 7- دیدگاه علمای اهل سنّت 168
- اشاره 169
- گفتار سوم: معاملۀ عذرۀ انسان 169
- چکیدۀ دیدگاه ها 173
- گفتار چهارم: معاملۀ عذرۀ حیوانات حرام گوشت 173
- اشاره 173
- بند اوّل: روایات مانعه 174
- اشاره 174
- ب) مراد از سحت 176
- بند سوم: روایت جامع بین منع و جواز 178
- اشاره 178
- بند چهارم: راه های جمع میان روایات مجوّزه و مانعه 178
- بند دوم: روایت مجوّزه 178
- الف) دیدگاه شیخ طوسی 179
- 1- بررسی و نقد وجه جمع 179
- 2- بررسی و نقد شاهد جمع 181
- 2-1- اشکال اوّل 181
- 2-2- اشکال دوم 182
- ج) دیدگاه علّامۀ مجلسی 185
- و) دیدگاه برگزیده 191
- گفتار اوّل: بررسی ادلّۀ حرمت بیع خون 195
- اشاره 195
- اشاره 195
- بند اوّل: استدلال به آیۀ سوم سورۀ مائده 196
- بند دوم: استدلال به آیات 172 و 173 سورۀ بقره 197
- بند سوم: استدلال به مرفوعۀ ابویحیی واسطی 198
- گفتار دوم: سخن محقّق ایروانی 199
- گفتار سوم: سخن محقّق مامقانی 200
- اشاره 202
- گفتار اوّل: صورت های گوناگون معاملۀ منی 203
- اشاره 203
- بند نخست: معاملۀ منی در خارج رحم 204
- بند دوم: معاملۀ منی در داخل رحم 205
- اشاره 206
- بند سوم: معاملۀ عسیب الفحل 206
- 1- جهالت و غرری بودن معامله 208
- 2- عدم قدرت بر تسلیم 208
- الف) حکم معاملۀ عسیب الفحل از نظر قواعد 208
- ب) حکم معاملۀ عسیب الفحل از نظر روایات 209
- اشاره 219
- گفتار دوم: تلقیح مصنوعی 219
- بند اوّل: حکم تکلیفی اقسام مختلف تلقیح مصنوعی 220
- اشاره 220
- مقدّمه ای دربارۀ اصل اوّلی 221
- 1- ادلّۀ اثبات اصل احتیاط 222
- الف) صورت اوّل تلقیح مصنوعی 231
- 2- نتیجه گیری و دیدگاه برگزیده 231
- 1- ادلّۀ حرمت صورت دوم 235
- ب) صورت دوم تلقیح مصنوعی 235
- 1-2- آیات قرآن کریم 247
- 1-3- تعلیل موجود در برخی از روایات 260
- پاسخ به اشکالات 265
- 2- ادلّۀ جواز صورت دوم 266
- ج) صورت سوم تلقیح مصنوعی 269
- 3- دیدگاه برگزیده 269
- د) صورت چهارم تلقیح مصنوعی 271
- ه) صورت پنجمِ تلقیح مصنوعی 276
- و) صورت ششم تلقیح مصنوعی 277
- الف) مفهوم نسب 280
- اشاره 280
- ب) نسب فرزند در شکل های مختلف تلقیح مصنوعی 290
- 2- نقد دیدگاه محقّق خویی 291
- 1- دیدگاه محقّق خویی 291
- 3- احتمال وجود مادر دوم 292
- اشاره 293
- اشاره 294
- گفتار اوّل: حکم انتفاع از مردار و اجزای آن 294
- الف) آیۀ سوم سورۀ مائده 295
- بند اوّل: ادلّۀ حرمت انتفاع از مردار 295
- ب) روایات 296
- ج) نتیجۀ بررسی روایات حرمت 316
- الف) روایت نخست: 317
- بند دوم: ادلّۀ جواز انتفاع از مردار 317
- 3- بررسی کلمات امام خمینی 321
- ب) روایت دوم: 326
- ج) روایت سوم: 327
- د) روایت چهارم: 329
- ه) روایت پنجم: 330
- ز) روایت هفتم: 332
- و) روایت ششم: 332
- بند سوم: جمع میان روایات مانعه و مجوّزه 333
- الف) روش نخست: 333
- اشاره 333
- ب) روش دوم: 334
- د) روش چهارم: 335
- ج) روش سوم: 335
- ه) روش پنجم 336
- و) روش ششم: 336
- اشاره 337
- الف) فقیهانی که ادّعای اجماع کرده اند 337
- بند چهارم: بررسی اجماع در مسئله 337
- اشاره 341
- بند پنجم: دیدگاه برگزیده 341
- نکته ای دربارۀ شهرت فتوایی 342
- الف) اجماع 343
- گفتار دوم: حکم معاملۀ مردار 343
- اشاره 343
- بند اوّل: ادلّۀ حرمت معاملۀ مردار 343
- ب) عدم مالیّت مردار 344
- د) روایات عام 345
- ج) نجاست مردار 345
- ه) روایات خاص 346
- الف) روایات مانعه 346
- بند دوم: بررسی روایات مربوط به معاملۀ مردار 346
- ب) روایات مجوّزه 350
- 1- بحث سندی 351
- 2- بحث دلالی 352
- ج) جمع میان روایات مانعه و مجوّزه 355
- 1- دیدگاه محقّق خویی: 355
- 2- دیدگاه امام خمینی 357
- 3- بررسی دیدگاه امام خمینی 361
- 4- دیدگاه برگزیده: 364
- گفتار سوم: خاتمه 365
- بند اوّل: آیا جواز انتفاع، با صحّت بیع ملازمه دارد؟ 365
- اشاره 365
- اشاره 367
- بند دوم: بیع میتۀ مختلط با مذکّی 367
- الف) بیع مردار مختلط با مذکّی به قصد مجموع 368
- 1- دیدگاه فقها 368
- 2- بیان احتمالات و فروض 370
- 3- مقتضای قواعد 371
- 4- روایات 376
- ب) بیع میتۀ مختلط به مذکّی به قصد مذکّی 394
- 1- دیدگاه شیخ انصاری: 394
- 2- دیدگاه محقّق خویی 395
- 3- دیدگاه امام خمینی 396
- 4- دو نکتۀ باقیمانده: 398
- اشاره 400
- نکتۀ پایانی 400
- بند سوم: بیع مرداری که خون جهنده ندارد 400
- اشاره 402
- اشاره 403
- گفتار اوّل: معاملۀ سگ 403
- بند اوّل: عبارات فقها 404
- الف) دیدگاه شیخ طوسی 404
- ب) دیدگاه شیخ مفید 405
- ج) دیدگاه علاّمۀ حلّی 405
- الف) اجماع 406
- ب) روایات 406
- بند دوم: ادلّۀ حرمت معاملۀ سگ 406
- د) دیدگاه امام خمینی 412
- ج) چند نکته دربارۀ روایات 412
- ه) بررسی و نقد دیدگاه امام خمینی 420
- بند اوّل: حکم معاملۀ خوک 427
- گفتار دوم: معاملۀ خوک 427
- اشاره 427
- الف) عبارات فقها 427
- اشاره 427
- 1- دستۀ اوّل روایات 430
- 2- دستۀ دوم روایات 431
- 3- دستۀ سوم روایات 434
- 4- جمع میان روایات 437
- 5- یادآوری چند نکته 440
- بند دوم: استفاده از خوک 443
- بند سوم: استفاده از اجزای خوک 443
- اشاره 443
- الف) دیدگاه فقها 444
- ب) بررسی روایات 446
- ج) دیدگاه برگزیده 450
- اشاره 454
- بند نخست: مراد از خمر در لغت و روایات 455
- اشاره 455
- گفتار نخست: مفهوم شناسی 455
- اشاره 455
- الف) خمر در لغت 455
- ب) خمر در روایات 456
- ج) عدم انصراف «خمر» در قرآن به معنای متعارف 459
- بند دوم: مراد از تکسّب 460
- اشاره 460
- بند نخست: بررسی آیات 460
- گفتار دوم: دلایل حرمت تکسّب به خمر 460
- 2- بیان دوم؛ تمسّک به اطلاق اجتناب رجس 461
- 1- بیان نخست؛ تمسّک به قاعدۀ «حذف المتعلّق یدلّ علی العموم» 461
- 3- بررسی استدلال امام خمینی: 463
- اشاره 465
- بند دوم: بررسی روایات 465
- الف) روایت نخست: 465
- ب) روایت دوم: 467
- بند سوم: بررسی نظر فقهای شیعه و عامّه 469
- ج) روایت سوم: 469
- اشاره 470
- گفتار سوم: بیع خمر برای غیر اسکار 470
- بند نخست: انصراف 470
- اشاره 471
- بند دوم: قرائن 471
- الف) قرینۀ نخست: 472
- بند سوم: ضابطۀ صلاح و فساد 473
- ب) قرینۀ دوم: 473
- بند چهارم: روایات 474
- اشاره 474
- نقد دلیل چهارم و دلالت روایات 477
- اشاره 478
- بند نخست: بیع خمر به قصد درمان 478
- گفتار چهارم: بیع خمر به قصد درمان و اضطرار 478
- ب) بررسی اقوال علمای عامّه 482
- الف) بررسی آیات 483
- بند دوم: اضطرار به خمر 483
- اشاره 483
- ب) روایات مربوط به درمان با شرب خمر 484
- ج) ادلّۀ قول به عدم جواز شرب خمر در صورت اضطرار 488
- د) ادلّۀ قول به جواز شرب خمر در صورت اضطرار 490
- 1- دلیل نخست: 491
- 2- دلیل دوم: 492
- 3- دلیل سوم: 497
- راه نخست: ترجیح سند 499
- راه دوم: جمع دلالی 499
- ه) علاج تعارض ادلّه 499
- و) نتیجۀ بحث اضطرار 500
- اشاره 500
- اشاره 500
- گفتار پنجم: بررسی روایت جمیل بن درّاج 500
- بند نخست: بررسی روایت 500
این که نمی توان در این روایت به ادلّۀ علاجیّه مراجعه نمود، در صورتی است که احراز شود امام صادق علیه السلام در یک روایت، این دو حکم را جمع نموده اند؛ یعنی امام علیه السلام در کلامی واحد و خطاب به شخصی و مخاطبی واحد، سخن گفته اند. حال آن که در روایت سماعه، احراز این مطلب مشکل است و این احتمال که راوی دو روایت مستقل را در نقلی واحد آورده باشد، با توجّه به قرائنی تقویت می شود. در این روایت و در عبارت دوّم آن به جای ضمیر، اسم ظاهر آمده است، در حالی که اگر این دو عبارت در یک روایت صادر شده بود، نباید اسم ظاهر به کار می رفت. از سوی دیگر، تکرار کلمۀ « قال» در روایت نیز وجهی ندارد. نکتۀ دیگر این است که در کتب رجالی در مورد سماعه آمده است که وی از راویانی است که گاهی چند روایت را در نقل واحد جمع کرده است.(1) اکنون هم مرسوم است که وقتی شخصی می خواهد مطالبی را که فرد بزرگی در مجالس مختلفی ایراد کرده است، به شخص دیگری منتقل کند، همۀ سخنان وی را در کلامی واحد و به صورت یک جا بیان می کند.
2-2- اشکال دوم
اشکال دیگری که ایشان مطرح می کنند به این کلام شیخ انصاری قدس سره باز می گردد که در روایت سماعه تعارض دلالی وجود دارد و در چنین مواردی قواعد باب تعارض پیاده نمی شود و باید بدون رجوع به ادلّۀ علاجیّه، تعارض را از راه جمع عرفی و دلالی برطرف کرد. از سخن شیخ انصاری قدس سره چنین برداشت می شود که قواعد باب تعارض تنها در جایی که دو حدیث مستقل وجود دارد، جاری می شود و در مواردی همچون روایت سماعه که در یک روایت دو حکم متعارض آمده است، نباید ادلّۀ علاجیّه را به کار برد.
امام خمینی قدس سره در نقد این کلام، به این مطلب اشاره می کند که تعارض دلالی نه تنها موجب طرد ادلّۀ علاجیّه نمی شود، بلکه محقِّقِ موضوع تعارض است. از این رو،
1- (1) . المکاسب المحرّمه: ج 1 ص 14.