نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 1 صفحه 318

المسلمه للشیخ قول بالمنع - و ان کان الی الوجه و الکفین - لقوله تعالی: أَوْ نِسائِهِنَّ و لیست الذمیه منهنّ...(1).»

در جامع المقاصد، محقق کرکی هم نظیر عبارت ایضاح را آورده(2) ، در مسالک می گوید: «ذهب الشیخ فی أحد قولیه انّ الذمیه لا تنظر الی المسلمه حتی الوجه و الکفین لقوله تعالی وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ الی قوله أَوْ نِسائِهِنَّ و الذمیه لیست منهنّ(3).»

فخر المحققین در ایضاح تابع پدرش علامه بوده و در اینجا جامع المقاصد از ایضاح تبعیت کرده و مسالک هم معمولاً از محقق کرکی که در طبقه اساتید شهید ثانی است - پیروی می کند.

در اینجا دو مطلب نیاز به بررسی دارد.

مطلب اوّل: آیا شیخ طوسی دو قول در مسئله دارد؟

مطلب دوّم: آیا شیخ طوسی پوشیده بودن وجه و کفین را هم لازم می داند؟

2) آیا شیخ طوسی دو قول در مسئله دارد؟

عبارت تذکره و ایضاح و جامع المقاصد ( للشیخ قول بانه لا یجوز) موهم آن است که شیخ دو قول در مسئله دارد، یکی قول به حرمت و دیگری قول به جواز، و بدین امر در مسالک و کفایه تصریح کرده است. ولی ما هر چه گشتیم قول به جواز را در کتب شیخ نیافتیم، مسئله ذمیه را شیخ تنها در تبیان عنوان کرده است و در آنجا حکم به حرمت نموده است و در سایر کتابهایش اصلاً عنوان نکرده است تا فتوا به حرمت یا جواز بدهد، و عمومات یا اطلاقاتی هم در کلمات ایشان نیست تا حکم مسئله از آنها بدست آید. در اینجا به نظر می رسد که شهید ثانی و سبزواری از عبارت علامه و ایضاح و... چنین فهمیده اند که شیخ طوسی دو قول دارد با این که عبارت علاّمه صراحت در این معنی ندارد، بلکه با این امر هم سازگار است که شیخ طوسی تنها یک

1- (1) ایضاح الفوائد 8:3.
2- (2) جامع المقاصد 33:12.
3- (3) مسالک 45:7.