- اشاره 1
- 1377/6/22 یکشنبه درس شمارۀ (1) سال اول 1
- 1) متن عروه: 1
- مقدمه: 1
- الف - استحباب نکاح از دیدگاه کتاب و سنّت: 1
- اشاره 1
- کتاب النکاح 1
- 3) دلالت کتاب بر استحباب نکاح: 2
- 4) استحباب نکاح در سنّت: 4
- ب) مراد از «حبّ النّساء» در روایات 5
- ادامۀ مقدمه 7
- 1) متن عروه 7
- 2) نکاح سبب گشایش روزی است (توضیح عبارت متن) 7
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 7
- اشاره 7
- اشاره 7
- 3) اشاره به سایر روایات 7
- الف): ادامه بحث قبل: 7
- 4) بررسی کلام مصنّف قدس سرّه درباره کراهت عزوبت 8
- 5) اشاره به سایر روایات درباره کراهت عزوبت 9
- 6) تذکر یک نکتۀ کتاب شناختی 10
- ب) مسئلۀ اول: 12
- 1) متن مسئله 12
- 2) توضیح و بررسی مسئله 12
- فهرست منابع اصلی: 13
- 3) توضیحی دربارۀ سند حدیث قبل: 13
- اشاره 14
- الف - متن عروه - استحباب تعدد زوجات 14
- 1) مدلول آیۀ شریفه ( دلیل اول مسئله) و ارتباط میان صدر و ذیل آن: 14
- اشاره 14
- اشاره 14
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 14
- 2) بیان آقای طباطبائی (ره) در «المیزان» 17
- 3) مدلول آیه ترخیصِ تعدد زوجات است نه ترغیب آن 18
- ج): نکته: شبهۀ «عبده» در تطبیق «نساءنا» در آیۀ مباهله بر حضرت زهرا (س) و جواب آن: 19
- اشاره 19
- ب - دلیل دوم استحباب تعدد زوجات ( روایات) 19
- پاسخ شبهه توسط استاد - دام ظله 20
- د - استحباب نکاح اعم از دائم و منقطع و حرّه و أمه است. 21
- الف): طرح مسئله 3: 22
- خلاصۀ درس این جلسه: 22
- 1) توضیح مسئله: 22
- اشاره 22
- اشاره 22
- 1) توضیح مسئله: 23
- ب): طرح مسئلۀ 4: 23
- 2) توضیح استاد 23
- اشاره 23
- 2) بررسی کلام مرحوم آقای خوئی در اقسام نکاح 24
- ج): توضیح استاد پیرامون مسئله: 24
- 1) توضیح: 25
- اشاره 25
- 2) بررسی کلام مرحوم نائینی در واجب مشروط و مطلق: 25
- د) ادامۀ متن مسئله 4: 25
- دفع اشکال بنا بر مبنای مرحوم آخوند: 26
- 3) اشکال و جواب: 26
- توضیح اشکال: 26
- جواب اشکال: 26
- ه) ادامه مسئله 4: 27
- مقتضای تحقیق در حل اشکال: 27
- اشاره 27
- نقد کلام آخوند: 27
- اشاره 28
- 2) قوله ره «مظنه الضرر»: 28
- و) دلیل حرمت اضرار جانی: 28
- 1) کلام مرحوم نائینی در لا ضرر 28
- مناقشۀ اول: 28
- 2) مناقشه در کلام مرحوم نائینی 28
- مناقشۀ دوم: 29
- 3) بیان مفاد روایت 29
- اشاره 30
- خلاصه جلسات پیش و این جلسه: 30
- 1) توضیح مبنای آقای داماد (ره) در علت و حکمت احکام: 30
- الف) بحث دربارۀ نظر مرحوم آقای داماد دربارۀ "حرمت اضرار بدنی" : 30
- 3) تطبیق بحث بر ما نحن فیه: 31
- 2) تکملۀ کلام ایشان از سوی استاد - مد ظله: 31
- ج) بحث درباره ادامه مسئله (4) (او الوقوع فی الزنا او محرّم آخر): 33
- 1) در این باره که "او الوقوع فی الزنا" در متن عروه عطف به چیست، دو احتمال وجود دارد: 33
- اوّل: آن که عطف به "مظنّه" باشد 33
- اشاره 33
- ب) آیا حرمت اضرار تنها در ضرر قطعی است یا مظنه ضرر کفایت می کند؟: 33
- 2) در متن مسئله آمده که از جمله موارد وجوب نکاح، موردی است که ترک آن موجب وقوع در زنا یا حرامی دیگر شود: 34
- اشاره 36
- 1 - دو دلیل بر حرمه اضرار به نفس: 36
- 2 - بررسی دو دلیل فوق: 36
- اشاره 36
- دلیل دوّم: 36
- دلیل اوّل: 36
- خلاصۀ جلسات پیش و این جلسه: 36
- الف - ادامه بحث دربارۀ ادله حرمه اضرار به نفس: 36
- 1 - متن مسئله: 38
- 2 - بررسی وجوب نکاح به جهت آن که ترک کردن آن منجر به وقوع در حرام می شود: 38
- ب - ادامه بررسی اقسام نکاح (آغاز مسئله چهارم): 38
- 3 - بررسی حرمت نکاح به جهت منجر شدن به ترک واجب: 39
- 4 - بررسی صورت مباح گردیدن نکاح: 40
- ج - تقسیم نکاح با توجه به مورد نکاح (منکوحه): 42
- توضیح مسئله: 42
- اشاره 42
- تذکری مربوط به بحثهای سابق: 43
- اشاره 44
- اشاره 44
- استاد: 44
- ب): متن مسئله 9: 44
- 1 - کلام مرحوم ایروانی: 44
- الف): و بالنسبه الی المنکوحه ایضاً ینقسم الی الاقسام الخمسه... 44
- اشاره 44
- اشاره 44
- بررسی مثال اول: 45
- بررسی مثال سوم: 46
- بررسی مثال دوم: 46
- 2 - مناقشۀ استاد در کلام مرحوم ایروانی: 47
- مثال روشن برای مسئلۀ اعراض: 47
- خلاصه جلسات قبل و این جلسه: 49
- اشاره 49
- الف): ادامه نقل کلام مرحوم ایروانی در بحث اعراض 49
- 1) استدلال به بناء عقلاء: 49
- 2) سه وجه دیگر بر خروج شیء اعراض شده از ملک مالک: 50
- 3) پاسخ مرحوم ایروانی از وجه اول: 50
- 4) پاسخ مرحوم ایروانی از وجه دوّم: 51
- 1) بررسی تقریب استدلال ایشان به بناء عقلاء: 52
- ب): بررسی کلام مرحوم آقای ایروانی - قدس سرّه - توسط استاد - مد ظله -: 52
- 2) اشکال و پاسخ آن: 53
- 3) ادامه بررسی تقریب مرحوم ایروانی: 54
- 1) نقل کلام مرحوم آقای خوئی - قدس سرّه -: 55
- ج): نقل و بررسی کلام مرحوم آقای خوئی در بحث اعراض: 55
- 2) بررسی کلام مرحوم آقای خوئی توسط استاد - مد ظله -: 56
- 3) تحقیق گسترده تر در مسئله اعراض: 57
- 4) اشکال دیگر استاد - مد ظلّه - به کلام مرحوم آقای خوئی - قدس سرّه -: 58
- منابع اصلی بحث: 59
- اشاره 60
- 1) اشکال مرحوم ایروانی (ره) به وجه اوّل (سیره متشرعه) 60
- الف):: بررسی اشکالات مرحوم ایروانی (ره) به ادلۀ سلب مالکیت از شیء اعراض شده 60
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 60
- 2) بررسی اشکال توسط استاد - مد ظلّه 61
- 3) اشکال مرحوم ایروانی (ره) به وجه دوم (الناس مسلطون علی اموالهم) (یادآوری) 62
- ب): بررسی روایات خاصّه در مسئله اعراض 65
- 2) کلام مرحوم آقای خوئی «قدس سرّه» 65
- اشاره 65
- 1) متن روایت سکونی 65
- 3) اشکال استاد - مدّ ظلّه - نسبت به کلام مرحوم آقای خوئی - قدس سرّه 66
- 4) تقریب دقیق تر از کلام مرحوم آقای خوئی - قدس سرّه 67
- 5) سایر روایات 68
- 1) اقسام متصوره در مسئله و احکام آنها 71
- اشاره 71
- اشاره 71
- ج): تکمیل بحث اعراض و موارد شبیه آن 71
- صورت اوّل (مأیوس الوصول) هم خود بر دو قسم است: 72
- صورت دوم (مال رها شده) هم دو حالت دارد: 72
- 2) آیا جواز استرداد مال اعراض شده دلیل بر خروج از ملک است؟ 74
- 3) نگاهی دیگر به بناء عقلا 75
- 4) نتیجه بحث 76
- 1) متن عروه: 77
- خلاصۀ جلسات پیش و این جلسه 77
- 2) توضیح مسئله: 77
- اشاره 77
- الف): حکم نگاه مرد به زنی که می خواهد با وی ازدواج کند 77
- ب) روایات مسئله: 78
- روایت الهیثم بن أبی مسروق النهدی 78
- اشاره 79
- بحث سندی - غیاث بن ابراهیم عنوان یک نفر است یا دو نفر؟ -: 79
- روایت غیاث بن ابراهیم 79
- بررسی احوال غیاث بن ابراهیم 80
- مذهب غیاث بن ابراهیم تمیمی 81
- در مورد غیاث سه سؤال مطرح است: 83
- خلاصه جلسات قبل و این جلسه: 83
- اشاره 83
- در اینجا چندین سؤال مطرح است: 84
- اشاره 86
- بررسی ادله مرحوم آقای خوئی ره: 86
- نقد کلام صاح قاموس الرجال: 90
- فهرست منابع اصلی: 91
- خلاصه جلسات قبل و این جلسه: 92
- بحث در این بود که «هل یجوز لمن یرید تزویج امرأه ان ینظر الیها؟ أم لا؟» 92
- اشاره 92
- نکتۀ رجالی: 94
- اشاره 94
- تحقیق در مذهب غیاث بن ابراهیم: 95
- نقد استاد - مد ظله -: 95
- اشاره 95
- شاهد دوم: 96
- شواهدی بر امامی بودن غیاث: 96
- شاهد اول: 96
- شاهد پنجم: 97
- شاهد چهارم: 97
- شاهد سوم: 97
- روایات مسئله: 98
- اعتبار غیاث بن ابراهیم: 98
- منابع درس: 100
- اشاره 101
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 101
- الف - اشتباه جامع الرّواه در روایت ابن عقده از ابن فضّال 101
- اشاره 101
- نکته مهم در کتاب شناسی کتب رجال: 102
- ب - آیا بحث «جواز النظر لمرید التزویج» برای کسی که مطلقاً جواز نظر به وجه و کفّین را قائل است لغو است یا نه؟ 103
- ج - بررسی اختلاف روایات 106
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 109
- الف - بیان مرحوم حاج شیخ در تعارض روایات به منظور تقریب قول «اختصاص جواز نظر به وجه و کفین» 109
- اشاره 109
- 1) تعارض بر مبنایِ در مقام بیان و تحدید بودن روایات: 109
- اشاره 110
- 2) تعارض بر مبنای انحصار علیّت: 110
- 3) عام ما فوق در تعارض روایات خاصه: 112
- نقد فرمایش مرحوم حاج شیخ 112
- اشاره 112
- نقد فرمایش مرحوم حاج شیخ 114
- ب - بیان مرحوم آقای حکیم در عدم تعارض روایات و نقد آن: 116
- 1) بیان آقای حکیم 116
- 2) نقد کلام مرحوم آقای حکیم 117
- الف): جمع بین روایات 118
- خلاصۀ جلسات پیش و این جلسه 118
- اشاره 118
- اشاره 118
- 1) روایت یونس بن یعقوب 119
- 2) نقد دیدگاه آقایان حکیم و خوئی پیرامون تعلیل در روایت: 120
- اشاره 121
- ب بحثٌ فی وثاقه الحسن بن السری: 121
- 3) روایت حسن بن السری: 121
- سند روایت 121
- اشاره 121
- نظر استاد - مد ظله - در بارۀ حسن بن السری: 123
- دلالت روایت الحسن بن السری: 125
- اشاره 126
- 1) استدلال به روایت مرسل عوالی اللئالی از پیامبر (صلی الله علیه و آله) 126
- الف - حکم نظر به صورت: 126
- ب - حکم نظر به «کفین» 126
- 2) استدلال به صحیحه هشام بن سالم، حماد بن عثمان، حفص بن البحتری. 126
- اشاره 126
- خلاصه جلسات قبل و این جلسه 126
- توضیح استاد در مفاد صحیحه: 127
- استدلال به صحیحه عبد الله بن سنان: 128
- ج): حکم نظر به «شعر» و اطراف سر و صورت 128
- اشاره 129
- ادامه مسأله 26: 129
- دلالت روایت: 129
- کلام مرحوم خوئی: 129
- د) حکم نظر کردن به ساق: 129
- ه): حکم نظر به «خلف» 130
- اشاره 130
- مناقشۀ استاد در کلام مرحوم خوئی: 130
- سند روایت: 131
- 1 - متن روایت: 131
- و) بیان حدّ اعلای جواز نظر در روایه یونس بن یعقوب 131
- 3 - دلالت روایت: 132
- اشاره 132
- 2 - سند روایت: 132
- ذ) نظر استاد در جمع بین روایات: 133
- جمع بین این روایت با روایات دیگر بنابراین که تحتجز صحیح باشد 133
- الف - چند توضیح دربارۀ روایات باب 134
- اشاره 134
- 1) توضیحی درباره «تحتجز» در روایت یونس بن یعقوب: 134
- خلاصه جلسات قبل و این جلسه: 134
- 2) توضیحی دربارۀ کلمه «ترقق له الثیاب»: 135
- 3) توضیحی درباره «خلقها» در روایت حسن بن سری: 136
- 2) توضیح مسئله 138
- 3) شرط اول جواز نظر ( عدم قصد تلذذ): 138
- 1) متن مسئله 138
- ب - ادامۀ مسئله 26 138
- 4) شرط دوم جواز نظر ( ان لا یکون مسبوقاً بحالها): 140
- 5) شرط سوم جواز نظر ( احتمال اختیار): 141
- 7) بررسی شرط چهارم توسط استاد - مد ظله -: 142
- بحث درباره جواز یا عدم جواز نکاح با بنت الزوجه قبل از دخول و انحلال نکاح زوجه 144
- اشاره 144
- خلاصه جلسات قبل و این جلسه: 144
- 1) توضیح صورت مسئله و تقریب کلام مرحوم خوئی ره: 144
- 2) نظر استاد مد ظله در بارۀ کلام مذکور: 145
- اشاره 145
- در این باره دو نکته قابل توجه است: 146
- مطلب دوم: 147
- مطلب سوم: 148
- 2) استدلال به آیه بر جواز جمع بین عقد مادر و دختر (یادآوری) 150
- خلاصه جلسات قبل و این جلسه: 150
- 1) متن آیه شریفه: 150
- الف - بررسی دلیل بر جواز ازدواج با دختر زوجه غیر مدخوله (آیه شریفه) 150
- اشاره 150
- 3) اشکال استدلال قبل: 151
- ب): بررسی ادامه مسئله 26: (سایر شرائط جواز نظر) 152
- 2) کلام مرحوم آشتیانی در تقریرات درس مرحوم حاج شیخ: 152
- 1) متن مسئله: 152
- ج): نقد استاد مد ظله بر کلام مرحوم حاج شیخ: 155
- خلاصه جلسات قبل و این جلسه: 157
- اشاره 157
- اشاره 157
- کلام در این بود که آیا جائز است مرد به زنی که قصد ازدواج با او را دارد نگاه کند؟ 157
- پاسخ استاد مد ظله: 158
- سؤال: چرا روایت سه مورد اول را شامل نشود؟ 158
- اشاره 158
- اشاره 159
- پاسخ استاد مد ظله: 159
- سؤال: 159
- اشکال: 159
- اشاره 159
- پاسخ استاد مد ظله: 160
- پاسخ استاد مد ظله: 161
- سؤال: 161
- منابع اصلی بحث: 161
- اشاره 161
- الف) توضیحی پیرامون «یشتریها باغلی الثمن» در روایت: 162
- اشاره 162
- خلاصه جلسات قبل و این جلسه 162
- 2 - استدلال شیخ انصاری: 163
- 3 - مناقشه در کلام شیخ انصاری: 163
- 1 - طرح استدلال: 163
- 4 - رد مناقشه از طرف استاد: 164
- ج): اغلی الثمن در روایت آیا علت حکم است یا حکمت حکم؟ 164
- 1 - توضیح مطلب: 164
- اشاره 165
- نظر مرحوم داماد: 165
- 2 - بحث کلی حکمت و علت: 165
- 3 - نظر استاد در کیفیت تخصیص بوسیلۀ علت: 165
- 4 - نتیجه بحث: 166
- اشاره 166
- نظر مشهور بنابراین که اغلی الثمن علت باشد: 166
- الف - دو وجه کلی بر استفاده مفهوم فی الجمله از تعلیلات 168
- 1) وجه اوّل: 168
- اشاره 168
- خلاصه جلسات قبل و این جلسه 168
- 2) بررسی وجه اول توسط استاد - مد ظلّه -: 169
- 4) تطبیق وجه دوم بر محلّ بحث 172
- ب - تقریب خاصّ در محلّ بحث 172
- خلاصه جلسات قبل و این جلسه 174
- اشاره 174
- الف): بررسی دو تقریب در بارۀ محدود بودن دامنۀ حکم جواز نظر برای مرید تزویج: 174
- 1) تقریب اول: 174
- 2) نقد استاد - مد ظلّه -: 175
- 4) نقد استاد - مد ظله -: 177
- 3) تقریب دوم (یادآوری) 177
- 1) برخی می گویند بر فرض که الفاظ ادلۀ مجوزه اعم از ارادۀ فعلی و تعلیقی باشد، 179
- ب): مراد از ارادۀ تزویج چیست؟ ارادۀ فعلی یا تعلیقی یا اعم از آن دو؟ 179
- اشاره 179
- 2) ارادۀ فعلی: 180
- اشاره 182
- الف) استدراک (تذکری درباره وجه اول که دیروز عرض شد) 182
- خلاصه جلسات قبل و این جلسه 182
- اشاره 183
- قرائنی بر اعم بودن اراده در ما نحن فیه - نظر استاد دام ظلّه - 183
- ب): «اراده» در روایات بحث، اراده فعلی است یا اعم از فعلی و تعلیقی است؟ 183
- اشاره 185
- ج): آیا حکم جواز نظر در حق کسی که می تواند از راه دیگری مثل توکیل یک زن و غیره کسب اطلاع کند هم ثابت است؟ 185
- آقای خوئی به دو دلیل تمسک کرده اند: 186
- د) آیا زن هم می تواند به مردی که قصد ازدواج با او را دارد، نگاه کند؟ 187
- ه) آیا در خرید کنیز، می توان به او نگاه کرد؟ 188
- اشاره 188
- عدم جواز تعدی از باب «أمه» به باب «حرّه» 189
- الف - بررسی ادامۀ مسئلۀ 26 191
- خلاصۀ جلسات قبل و این جلسه 191
- 1) متن مسئله 191
- اشاره 191
- 2) توضیح مسئله 191
- 3) کلام صاحب جواهر و مرحوم آقای خوئی قدس سرهما: 192
- 4) توضیح استاد - مد ظله - در بارۀ کلام مرحوم آقای خوئی - قدس سرّه -: 193
- 5) توضیح آخر مسئله 194
- 1) متن مسئله 196
- 2) توضیح مسئله 196
- ب - بررسی مسئله 27 196
- 3) روایت عباد بن صهیب و اثبات اعتبار آن: 197
- 4) بررسی راههای دیگر بر اثبات وثاقت عباد بن صهیب 200
- 5) خلاصه بحث 201
- اشاره 202
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 202
- الف): استدلال به تعلیل روایت عَبّاد بن صهیب برای شمول حکم نسبت به اهل ذمّه و کفّار: 202
- 1) فرمایش مرحوم آقای خوئی - قدس سرّه 202
- الف): روایت کلینی (ره) در کافی: 203
- ب): بررسی متن روایت عبّاد بن صهیب با نقل کلینی (ره) و صدوق (ره): 203
- 2) نقد استاد - مد ظلّه 203
- اشاره 203
- 1) اختلافِ نقل روایت در کافی، فقیه و علل: 203
- ب): روایت صدوق (ره) در فقیه: 204
- ج): روایت صدوق (ره) در علل الشرائع: 204
- 2) تفاوتهای موجود در نقل روایت مزبور و نقش آن در مفهوم روایت: 204
- 3) مرجّحات نقل کلینی در کافی و نتیجه گیری: 206
- خلاصۀ جلسات پیش و این جلسه 208
- الف): بررسی حکم جواز نظر به زنان بادیه نشین و روستانشینان: 208
- اشاره 208
- 1) متن عروه و توضیح آن: 208
- 3) کلام آقای خوئی نسبت به تفسیر عبارت مرحوم سید و نیز روایت عباد بن صهیب: 209
- 2) کلام مرحوم آقای حکیم درباره روایت جواز نظر به نساء اهل بوادی و تفسیر کلام سید پیرامون نظر ایشان: 209
- اما بیان اشکال دلالتی روایت عباد بن صهیب: 210
- اشاره 210
- 4) وجه استاد - مد ظله - نسبت به کلام مرحوم سید و نیز روایت عباد بن صهیب: 210
- 1) طرح بحث: 211
- ب) بررسی یکی از شرائط جواز نظر به نساء اهل ذمه (شرط عدم تلذذ): 211
- 2) کلام مرحوم آقای حکیم نسبت به حکم و اقتضای اولیه نظر مرد به زن: 212
- 3) نظر مرحوم آقای خوئی در این مسئله و نیز تفسیر آیۀ غض: 212
- 4) اشکالات استاد - مد ظله - بر مرحوم آقای خوئی 214
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 215
- اشاره 215
- اشاره 216
- اشاره 216
- 2) فرمایش مرحوم آقای خوئی (ره) 216
- 1) استفاده از آیۀ «غض بصر» برای حرمت مطلق نظر 216
- اشاره 217
- 3) نقد استاد مد ظله 217
- معنای آیۀ شریفه چیست؟ 217
- تفسیر دیگر آیۀ شریفه: 220
- نقد استاد مد ظله: 221
- ب): صورت دوم: 221
- اشاره 221
- اشاره 222
- 2) نقد استاد مد ظله 222
- 3) استدلال استاد بر حرمت نظر با ریبه به آیۀ شریفه «فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ...» 222
- منبع اصلی بحث: 223
- الف): وجه اشکال سیّد در جواز نظر به نساء بوادی و اعراب 224
- اشاره 224
- خلاصۀ جلسات پیش و این جلسه 224
- 1 - وجه اوّل: 224
- اشاره 224
- اشاره 224
- تقریر اوّل مقدمه مطویّه: (رفع حرج) 225
- تقریر دوّم مقدّمه مطویّه (الغاء احترام) 226
- 2 - وجه دوّم: 227
- اشاره 227
- پاسخ وجه دوم 228
- ب): اشکال در جواز نظر به نساء اهل ذمّه 229
- اشاره 229
- جهت اشکال این بزرگان را می توان اینگونه تقریر کرد: 230
- ج): عدم جواز نظر با ریبه 232
- د) اشکال در «حرمت نفسی» نظر با ریبه 233
- الف): حکم نگاه کردن به زنان اهل ذمه 235
- اشاره 235
- خلاصۀ جلسات پیش و این جلسه 235
- 1 - اشاره به اقوال علماء 235
- 2 - وجه عدم جواز نظر به اهل ذمه 236
- 3 - وجه جواز نظر به اهل ذمّه 237
- 4 - نظر استاد - مد ظلّه - در تفسیر روایت عباد بن صهیب 238
- ب): استدراکی درباره اشکال به مرحوم آقای خوئی - قدس سرّه - در استفاده از آیه غضّ 239
- 1 - اشاره به کلام مرحوم آقای خوئی و اشکال آن 239
- 2) مقدمه پاسخ استاد - مد ظلّه - به اشکال 239
- ج): تفسیر آیه شریفه غض 240
- 3 - اصل پاسخ استاد - مد ظلّه -: 240
- 1 - مقدمه ای در استدلال بر حرمت مطلق جواز نظر با شهوت 240
- 3 - اشاره به عبائر اهل لغت 241
- 2 - معنای «غضّ» 241
- 4 - معنای «من» در آیه غضّ 242
- خلاصۀ جلسات پیش و اجمالی از مطالب این جلسه: 244
- الف): خلاصه ای از بحث جلسه گذشته و نتیجۀ بحث روائی در مسئلۀ (روایت عباد بن صهیب و نحوۀ جمع مفاد آن با مفاد خبر سکونی): 244
- اشاره 244
- نقد استاد - مد ظلّه -: 246
- اشاره 246
- ب): فرمایش مرحوم مصنف (ره) و نقد آن توسط استاد - مد ظله -: 246
- ج): استناد به «تنزیل اهل کتاب به منزلۀ اماء» برای جواز نظر به نساء اهل ذمّه: 247
- 1) تقریب استدلال به تنزیل مزبور: 247
- 2) پاسخ استاد - مد ظلّه - به استدلال مزبور: 248
- اشکال اول: 250
- اشاره 250
- اشاره 250
- 1 - شیخ طوسی عبارتی در کتاب نهایه دارد که می فرماید «و النظر الی نساء اهل الکتاب و شعورهن لا بأس به 250
- اشاره 250
- الف): بررسی و توضیح کلام محقق در حکم نظر به نساء اهل کتاب 250
- خلاصۀ جلسات پیش و اجمالی از درس امروز: 250
- 2 - پاسخ محقق و دفاع از طرف شیخ: 251
- اشکال دوم: 251
- 3 - توضیحی پیرامون نساء اهل کتاب (مقدمه) 251
- ب): بررسی مجدد روایت عبّاد بن صهیب (یادآوری و تکمیل) 252
- اشاره 252
- 1 - روایت عباد بن صهیب به نقل کافی در بعضی جهات یک نحوه اختلافاتی با نقل صدوق دارد 252
- 2 - کلام استاد مد ظله العالی در بیان مفاد روایت: (یادآوری و تکمیل) 254
- ج): معنای غض در آیۀ شریف (یادآوری و تکمیل) 255
- د) معنای «مِن» در آیۀ غضّ (یادآوری و تکمیل) 256
- اشاره 256
- 2 - مناقشۀ محقق اردبیلی 256
- 3 - رد مناقشه از طرف استاد مد ظله العالی و نظر ایشان در معنای «مِن» 256
- 1 - نقل اقوال: 256
- نظر استاد: 257
- 1 - آیا آیۀ شریفه مطلق است؟ 258
- اشاره 258
- الف): ادامۀ آیۀ شریفه «غضّ» 258
- خلاصۀ جلسات قبل و این جلسه: 258
- 2 - تذکر یک نکته 259
- 3 - احتمالات در حدّ لزوم غضّ 259
- 1 - نگاهی به روایات 261
- ب): روایات واردۀ در بارۀ آیه غضّ 261
- 2 - روایت أبو عمرو الزبیری 261
- 3 - روایت سعد الاسکاف 262
- 4 - جمع بین این دو روایت 263
- 5 - سند روایت أبو عمرو زبیری 263
- ج): حالات سعد اسکاف 264
- 1 - ترجمۀ احوال 264
- 2 - جمع بندی کلمات ائمه رجال 265
- 3 - تذکر نکته ای در رجال نجاشی: 266
- 4 - تذکری در بارۀ معجم رجال الحدیث 266
- 1 - خلاصۀ مدّعای شیخ محمد عبده: 268
- الف): بررسی کلام شیخ محمد عبده در بارۀ مفهوم «نِساءَنا» در آیۀ مباهله: 268
- اشاره 268
- خلاصۀ این جلسه و جلسۀ پیش: 268
- جواب نقضی: 269
- 3 - ردّ کلام عبده از سوی استاد - مد ظلّه - 269
- پاسخ حلّی: 270
- اشاره 271
- ب): بحث در بارۀ مراد از «نِسائِهِنَّ» در آیۀ 31 سورۀ نور: 271
- نتیجه: 271
- 1 - اقوال کسانی که معنای «نسائهنّ» را عام و وسیع می دانند: 272
- ب): مرحوم مجلسی در مرآه العقول فرموده اند که این اضافه نکته ای معنوی هم دارد 272
- الف شیخ احمد جزایری در کتاب خود قلائد الدّرر می گوید که مراد از نسائهن در آیه تمامی زنان و نساء می باشد 272
- تقریب این نظریه: 272
- نقد استاد - مد ظلّه - 272
- در قلائد الدّرر وجه دیگری نیز آمده و آن این است که مراد از «نسائهن» زنانی می باشد که شخص با آنان معاشرت و حشر و نشر دارد 273
- نقد استاد - مد ظلّه - 273
- نظر مرحوم آقای خوئی - ره - 274
- نقد استاد - مد ظلّه 274
- نقد استاد - مد ظلّه - 274
- 2 - اقوال کسانی که مفهومی متضیق از «نِسائِهِنَّ» را پذیرفته اند: 274
- نظر أبو بکر جصّاص: 275
- اشاره 276
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 276
- آیۀ شریفه غضّ بصر 276
- اشاره 277
- دربارۀ «ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ» دو دیدگاه وجود دارد: 277
- الف - معنای «نِسائِهِنَّ» و معنای ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ » در آیه شریفه: 277
- 1) بحث ما در معنای «نِسائِهِنَّ» است، آیا جمیع نساء مورد نظر است یا صنف خاصی از نساء؟ 277
- 2) تنافی در کلام صاحب جواهر در تفسیر «نِسائِهِنَّ» و «ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ» 278
- توجیه کلام صاحب جواهر 278
- اشاره 278
- ب - مصحّح اضافه «نساء» به «هنّ» با توجه به معنای نساء چیست؟ 279
- اشاره 279
- اشاره 280
- 2) نظر صاحب قلائد الدّرر 280
- اشاره 280
- 1) نظر علامه مجلسی 280
- پاسخ استاد: 280
- پاسخ استاد 281
- پاسخ استاد 281
- دیگری، جریاً علی الغالب 281
- نقد استاد 282
- اشاره 282
- 3) نظر أبو بکر جصّاص 282
- 4) نظر آقای خوئی 283
- تفسیر اولنِسائِهِنَّ : مطلق نساء 284
- کلام در تفسیر «نِسائِهِنَّ» در آیۀ شریفه 31 سورۀ نور بود، تفاسیر مختلفی بر این عبارت شده است: 284
- اشاره 284
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 284
- وجه اول: ادعای ظهور در حرائر 285
- اشاره 285
- وجه دوم: از اضافه، حریت استفاده می شود. 285
- تفسیر دوم نسائهن: حرائر 285
- وجه سوم: به قرینه «ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ» مراد از «نِسائِهِنَّ» خصوص حرائر است. 288
- نقد استاد - مد ظله -: 288
- نکتۀ اضافۀ نساء به «هنّ» 290
- تفسیر سوم نسائهن: ارحام و بستگان 290
- تقریب کلام مرحوم آقا حکیم (ره): 290
- اشاره 290
- نقد استاد - مد ظله -: 290
- منابع اصلی بحث 291
- اشاره 292
- 1) طرح بحث 292
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 292
- الف):: معنای «مؤمنات» در آیه غضّ 292
- 2) توضیح قرائن اختصاص مؤمنات در آیه غضّ به احرار 293
- 3) پاسخ قرینۀ اول 294
- 4) بررسی دلیل دوم 295
- الف - مراد از «نِسائِهِنَّ» در آیۀ شریفۀ 31 سورۀ نور: (یادآوری و تکمیل) 296
- اشاره 296
- 1) مقدّمه: 296
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 296
- 2) اشکال قول به «حرائر» (نقد و تقریب صاحب جواهر ره) 296
- 4) ابهام و اشکال موجود در کلام شیخ احمد جزائری: 297
- 3) اشکال قول به «ارحام» 297
- 5) کاربرد نساء مضاف در روایات به معنای ملازمین 298
- ب): اضافۀ نساء به اشخاص: 298
- الف): اضافۀ نساء به امکنه: 298
- اشاره 298
- 6) نظر نهائی استاد - مد ظلّه - دربارۀ مراد از نسائهن: 300
- ب - اشکالات مشترک وارده بر اقوال سه گانۀ مذکور و توجیه «معنای ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ» در آیه: 300
- 1) اشکالات مشترک میان سه قول: 300
- 2) بررسی استدلال مرحوم صاحب جواهر: 301
- 3) مراد از «ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ» بنا بر نظر مقبول استاد دربارۀ نسائهن: 301
- ج - بحث جواز نظر عبید به مالکۀ خود (یا جواز ابداء مالکه نسبت به عبد خود) 302
- 1) مقدّمه: 302
- 2) ادلۀ جواز ابداء زینت از سوی مولای زن در برابر عبد خود و فتاوای مربوطه: 303
- 3) مستندات مرحوم صاحب جواهر و نقد آن: 304
- 4) نتیجۀ بحث: 305
- 1) بررسی نظر سیّد دربارۀ «نِسائِهِنَّ» 306
- الف - تکملۀ بحث دربارۀ «نِسائِهِنَّ» 306
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 306
- اشاره 306
- (بررسی دو اشکال بر نظر مختار در نسائهنّ) 307
- 2) تکمیل استدلال بر «نظر مختار» در مسئله: 307
- جهت اوّل: مخالفت با سیره: 307
- جهت دوم: 308
- ب - دومین دلیل عدم جواز الکشف لدی النساء الکافره - صحیح حفص بن البختری: 309
- 2) توضیحی درباره روایت: 309
- اشاره 309
- 1) ارزیابی سند روایت: 309
- 3) مفهوم لا ینبغی (بررسی نظر آیت الله خوئی ره) 310
- اشاره 312
- 4) تحقیق دربارۀ تعلیل این روایت 312
- نقد بیان آقای خوئی دربارۀ تعلیل روایت حفص 313
- نقد بیان آقای مطهری دربارۀ تعلیل روایت: 313
- 1 - توضیح کلام شیخ - قدس سرّه - در تبیان 315
- ج - در حکم جواز ابداء زینت برای زن های مسلمان (نه برای زن های کافره) 315
- 2) نظر استاد - مد ظلّه -: 316
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 317
- 1) نقل عبائر چند کتاب فقهی 317
- اشاره 317
- الف - ادامه بحث جلسه قبل ( اعضایی که زن مسلمان باید از زن کافر پوشیده بدارد.) 317
- اشاره 317
- 2) آیا شیخ طوسی دو قول در مسئله دارد؟ 318
- 3) آیا شیخ طوسی پوشیدن وجه و کفین را هم از زن کافر لازم می داند؟ 319
- 4) نظر استاد - مد ظلّه - در مسئله 320
- ب - بررسی مسئله 29 321
- 2) توضیح مسئله و کلام مرحوم آقای خوئی - قدس سرّه 321
- 1) متن مسئله 321
- 3) نظر استاد مد ظلّه - نسبت به کلام مرحوم آقای خوئی - قدس سرّه 322
- 4) استدلال بر حرمت نظر به فرج مرأه در حال جماع 323
- 5) مناقشه در دلالت روایت وصیه النبی صلی الله علیه و آله 324
- 6) روایات معارض با حرمت نظر 325
- اشاره 327
- ج - بررسی مسئله 30 327
- 2) توضیح مسئله 327
- 1) متن مسئله 327
- 3) نظر استاد - مد ظلّه - در مسئله خنثی 327
- جهت اوّل بحث (خنثی طبیعت ثالثه است) 328
- جهت سوم: (عدم تنجیز علم اجمالی در مسئله خنثی) 329
- 4) خلاصه نظر استاد - مد ظلّه - در مسئله خنثی 330
- الف - دو نکته در تتمه بحث جلسه قبلی - نظر به عورت زوجه 331
- 1) در جلسه قبل عرض کردیم که تنها کسی که نظر به فرج زوجه را حرام دانسته، ابن حمزه در وسیله است، 331
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 331
- اشاره 331
- ب - «حکم نگاه کردن» و مباحث مربوط به آن 333
- 2) فهرستی از مباحث در مسئله «نگاه» 333
- 1) متن عروه مسئله 31: 333
- اشاره 334
- 3) تفصیل مباحث نظر بحث اوّل: 334
- قائلین به انحصار استثناء وجه و کفین از حرمت نظر 334
- مرحله دوم: (عدم انحصار استثناء از حرمت نظر در وجه و کفین) 335
- اقوال علمای امامیه 336
- فرمایش آقای داماد: - ملازمه عرفی است نه عقلی 338
- اشاره 338
- نقد فرمایش آقای داماد 338
- 4) بحث دوم: از مباحث نظر در خصوص ملازمۀ بین حرمت کشف و حرمت نظر و نیز جواز کشف و جواز نظر، 338
- 1) قول دیگر در مستثنیات از حرمت نظر مرد به زن 341
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 341
- اشاره 341
- الف - تذکراتی در تکمیل بحث سابق 341
- 3) مقدمه ای در تکمیل بحث ملازمه بین حرمت نظر و وجوب ستر 342
- 4) مقدمه ای دیگر در بحث ملازمه بین حرمت نظر و وجوب ستر 345
- 5) تطبیق دو مقدمه قبل بر محل بحث 346
- ب - دلیل بر عدم جواز نظر به اجنبیه 347
- اشاره 347
- 1) ادله مرحوم آقای خوئی ره 347
- 2) بررسی ادله فوق توسط استاد - مد ظلّه 348
- 3) دلیل دیگر بر حرمت نظر به اجنبیه 349
- *نظر گروهی از متأخرین 350
- اشاره 350
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 350
- الف - حکم نگاه زن به مرد 350
- اشاره 350
- 1) بررسی ادعای اجماع بر حرمت 350
- *نظر قدماء 351
- 2) استظهار از کلام شیخ و ابن ادریس 351
- 3) مناقشه در استظهار 352
- 5) بررسی دلیل معتبر در مسئله 353
- 4) تأکید بر عدم اجماعی بودن مسئله 353
- 1) نظر فقهای معاصر 354
- 6) مختار استاد - مد ظلّه 354
- ب - استثناء از حرمت نظر زن به مرد 354
- 2) بیان مرحوم آقای خوئی - قدس سرّه بر جواز نظر (با توضیحاتی از استاد - مد ظله -) 355
- 1) کلام مرحوم آقای حکیم - قدس سرّه 357
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 357
- 2) بررسی کلام آقای حکیم ره 357
- اشاره 357
- الف - تکمیل بحث در جواز نظر زن به وجه و کفین مرد 357
- ب - دلیل اجتهادی عام بر عدم جواز نظر زن و مرد به طرف مقابل 359
- 1) کلام مرحوم آقای حکیم - قدس سرّه 359
- 3) کلام مرحوم آقای مطهری - قدس سرّه 360
- 2) توضیح اشکال اوّل توسّط استاد - مد ظلّه 360
- 4) تأیید اشکال دوم مرحوم آقای حکیم ره 362
- اشاره 363
- 5) نظر استاد - مد ظلّه -- در معنای غضّ بصر 363
- دو اشکال و پاسخ آنها 365
- 8) اشاره به کلام ارباب لغت در معنای واژه «غضّ» 366
- 7) نکته ای درباره کلام مرحوم آقای مطهری - قدس سرّه 366
- 6) بررسی شواهد ذکر شده در کلام مرحوم آقای مطهری - قدس سرّه 366
- 9) خلاصه بحث 367
- کتاب العین منسوب به خلیل بن احمد: 367
- ضمیمه درس شماره 44: عبائر برخی از لغویان در کلمۀ غضّ 367
- جمهره اللغه (ابن درید): 368
- معجم مقاییس اللغه 383:4 (ابن فارس) 368
- تهذیب اللغه 35:16 368
- اساس البلاغه (زمخشری) 369
- اشاره 369
- الصحاح (الجوهری): 369
- مجمل اللغه (ابن فارس): 369
- حدیث العطاس 369
- المحیط (صاحب بن عبّاد) 369
- المفردات (للراغب): 369
- لسان العرب 370
- المصباح المنیر 370
- اشاره 371
- الف - بررسی احتمال حمل آیه بر حرمت نظر به عورت (اشکال دوم آقای حکیم «ره»): 371
- 1) اشکال مرحوم آقای حکیم و مؤیّداتی بر آن: 371
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 371
- 2) پاسخ استاد - مد ظلّه -: 372
- 3) نظر مرحوم آقای داماد (ره): 372
- 4) نظر استاد - مد ظلّه 374
- 1) بیان اشکال مرحوم آقای حکیم (با توضیح استاد «مد ظله»): 375
- ب - بررسی دلالت آیه بر عموم وجوب یا اولویت غض نسبت به جنس مخالف: 375
- 3) نظر مرحوم آقای داماد (ره): 376
- 4) نظر استاد - مد ظلّه 376
- 2) مناقشۀ استاد - مد ظله در این استدلال: 376
- اشاره 378
- 1) بیان مدّعای مرحوم آقای شعرانی و مرحوم آقای داماد در این باره: 378
- ج - توضیح نظر مرحوم آقای شعرانی دربارۀ عدم استثنای وجه و کفین: (معنای «إِلاّ ما ظَهَرَ» ) 378
- 2) بیان استدلال مرحوم آقای شعرانی (ره): 378
- 1) احتمالات سه گانه 381
- اشاره 381
- الف - تفسیر «ما ظَهَرَ» در کلام مرحوم آقای شعرانی و مرحوم داماد 381
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 381
- 2) کلام مرحوم آقای داماد 383
- 3) توضیح کلام مرحوم آقای شعرانی و بیان تتمۀ فرمایش مرحوم آقای داماد 383
- 4 - تقریب استاد «مد ظله» از کلام مرحوم آقای شعرانی (ره) 384
- 1 - تعبیر آقای شعرانی به «مستوعب بودن» از دو جهت دارای مسامحه است: 385
- ب - مسامحاتی در کلام مرحوم آقای شعرانی 385
- 2) قید متصل و منفصل در مستثنی 386
- 2) آقای شعرانی معتقد شده اند که ذکر این موارد در روایات، «جریاً علی الغالب» است. 387
- 1) در خصوص بیان آقای داماد که حکم حجاب را تأسیسی دانسته، 387
- ج) جایگاه روایت در بیان مرحوم آقای داماد و مرحوم آقای شعرانی 387
- 4) حلّ مسئله از نظر استاد مد ظلّه 388
- 3) اشکال بر بیان مرحوم آقای شعرانی 388
- اشاره 390
- الف):: اشکالی بر بیان مرحوم آقای شعرانی (ره) و مرحوم آقای داماد (ره): 390
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 390
- ب):: متعلق غض بصر چیست؟ 392
- 1) متن مسئله 398
- خلاصۀ جلسات قبلی و این جلسه: 398
- اشاره 398
- الف - بررسی مسئله 51 398
- 2) توضیح یک اشتباه 398
- 3) توضیح مسئله 400
- 4) یک استثناء از عدم لزوم ستر بر مرد 401
- 5) بررسی کلام مرحوم آقای خوئی - قدس سرّه - توسط استاد - مد ظلّه 403
- 6) قید لازم در محل بحث 404
- 1) عنوان ابحاث لازم 405
- 7) خلاصه بحث 405
- ب - طرح بحث دربارۀ وجه و کفین و قدمین 405
- 2) بررسی یک نکته در بارۀ استثناء منقطع 406
- خلاصۀ جلسۀ قبل و این جلسه: 408
- اشاره 408
- الف - بحث در بارۀ دلالت آیۀ غضّ بر عموم وجوب ستر: 408
- اشاره 408
- 1) تقریب استدلال به آیه: 408
- 1) تقریب استدلال: 411
- ب - بحث در بارۀ دلالت «لا یبدین زینتهنّ الاّ ما ظهر» بر عموم وجوب ستر: 411
- اشاره 411
- 2) نقد استدلال: 412
- 3) بحث تفسیری در تطبیق «ما ظَهَرَ» بر ثیاب 413
- اشاره 414
- نقد استاد - مد ظله - نسبت به کلام مرحوم مطهری: 414
- 1) بیان استدلال: 415
- 2) روایات مورد استدلال: 415
- 3) پاسخ استاد - مد ظله - به استدلال مزبور: 416
- نتیجه بحث: 416
- خلاصۀ جلسۀ قبل و این جلسه: 417
- الف - دلیل اوّل: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ ... وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ» 417
- اشاره 417
- ب - دلیل دوم: آیۀ شریفه «لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ ما ظَهَرَ مِنْها ... وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ...» 418
- استدلال آقای خوئی 418
- نقد استدلال آقای خوئی توسط استاد - دام ظلّه 420
- اشاره 422
- ج - دلیل سوم: روایات 422
- نقد معنای مورد نظر آقای خوئی 423
- معنای روایت بنظر استاد - مد ظلّه 423
- خلاصۀ جلسه قبل و این جلسه: 425
- الف - ادامۀ ادلۀ عامه بر حرمت نظر به اجنبیّه 425
- 1) روایت أبو هریره و عبد الله بن سنان 425
- اشاره 425
- ب - روایت محمد بن سنان 426
- در اینجا دو مطلب قابل دقت است: 426
- 2 - نقد استدلال به روایت سنداً و دلاله: 426
- اشاره 426
- اشاره 426
- سند روایت: 427
- دلالت روایت: 428
- نکتۀ حدیثی 429
- نتیجۀ مباحث گذشته 430
- ج - اقوال فقهاء 430
- 1) بررسی اقوال 430
- نظر دوم: حرمت نظر به وجه و کفین مطلقاً 431
- 2) دسته بندی اقوال 431
- نظر اول: جواز نظر به وجه و کفین مطلقاً (نظر اول و غیر آن) 431
- 3) بررسی کلام صاحب ریاض 432
- نظر سوم: تفصیل بین نظره اولی و ثانیه 432
- 4) توضیح بیان شیخ طوسی در مبسوط 433
- اشاره 434
- الف - بررسی نظر شیخ طوسی در بارۀ جواز نظر به وجه و کفّین در کتاب خلاف: 434
- خلاصۀ جلسه قبل و این جلسه: 434
- ب - بررسی نظر شیخ مفید در مقنعه در بارۀ عدم جواز نظر به وجه و کفّین: 436
- ج) نظر شیخ صدوق در بارۀ نظر به وجه و کفّین 439
- د - اشاره به برخی نکات از کتاب اسداء الرغاب (راجع به بحث حجاب) 440
- تذکر به مناسبت ماه مبارک رمضان 442
استحباب ندارد، بلکه از همان نخست اقسام پنج گانه مطرح است. در اینجا تذکر چند نکته مناسب است:
نکته اوّل: در اینجا مصنف می فرماید «او یبتلی بالزنا معها»، در عبارت قبل آورده بود:
«او الوقوع فی الزنا او محرم آخر» عبارت قبل از دو جهت از این عبارت بهتر است اولاً «زنا با این زن» خصوصیت ندارد. ثانیاً: اصل زنا هم خصوصیت ندارد، بلکه اگر عدم تزویج همین زن، باعث هر نوع محرّمی گردد (با توضیحی که در بحث قبل گذشت) نکاح واجب می شود، مثلاً اگر بجهت شدّت علاقه، در اثر عدم تزویج با همین زن، به کارهای خلاف می افتد، نکاح با آن زن بر وی واجب می گردد.
نکته دوم: در عبارت: «المستحب المستجمع» کلمه نکاح در بین این دو کلمه افتاده است. چون مستجمع وصف مورد نکاح است نه خود نکاح، این اشتباه در نسخه اصل عروه به قلم مرحوم مصنف رخ نموده چنانچه با مراجعه نسخه عکسی از نسخه اصل معلوم گردید.
نکته سوم: در عبارت: «المکروه النکاح المستجمع»، الف و لام بر سر النکاح زائد است. چنانچه در نسخه اصل عروه نیامده است و نکاح به المستجمع اضافه شده است(1) ، همچنانچه که در نکاح القابله المربیه چنین است.
تذکری مربوط به بحثهای سابق:
یکی از ادله کراهت شدید عزوبت این حدیث نبوی است در اوصاف آخر الزمان: قال رسول الله: لیأتین علی الناس زمان لا یسلم لذی دین دینه... فعند ذلک حلّت العزوبه(2) از این عبارت برمی آید که عزوبت در غیر آخر الزمان جایز نیست، که البته مراد کراهت شدیده خواهد بود.
«* و السلام *»
1- (1) (توضیح بیشتر کلام استاد - مد ظله -): ظاهرا در هر دو مورد به جای المستجمع المتجمعه باشد، چه این کلمۀ وصف المرأه است.
2- (2) مستدرک الوسائل 13336/378:11.