- الف) بررسی مسئله 7 (حلّ مشکلات عبارتی): 1
- 1) متن مسئله 1
- 1378/8/23 یکشنبه درس شمارۀ (152) کتاب النکاح/سال دوم 1
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 1
- اشاره 1
- 2) توضیحی دربارۀ کلمۀ «اشکال» در متن 2
- 3) طرح اشکالی درباره مورد سوم جواز ترک وطی 3
- 4) پاسخ مورد سومِ جواز ترک وطی، توسط استاد مدّ ظلّه 4
- 5) مقدمه ای در تبیین وجه سوم پاسخ ایراد فوق تکلیف کفّار به فروع 5
- 6) توضیح وجه سوم پاسخ از اشکال عدم صحت تجویز در مورد سوم 8
- 1) ادعای اجماع در مسئله 8
- ب) بررسی حکم مسئله 7: 8
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 10
- 1) استناد به اجماع در کلمات فقهاء 10
- اشاره 10
- الف) بحثی دربارۀ ادعای اجماع در مسئلۀ مورد بحث (حرمت ترک وطی زوجه بیش از چهار ماه): 10
- ب) بررسی مناقشۀ مرحوم آقای خوئی ره در حجیت اجماع مذکور: 11
- 1) تقریب استدلال مرحوم آقای خوئی (ره) 11
- 3) نظر استاد - مدّ ظلّه - دربارۀ اجماع مورد ادّعا 11
- 2) وقوع اشتباه در مستند مرحوم نراقی (ره) 11
- 2) پاسخ استاد - مدّ ظلّه - به تقریب مذکور 12
- 3) اشکال نقضی استاد - مدّ ظلّه - 12
- 5) تفصیل میان مسائل اصلی و فرعی (ضابطۀ احراز اتّصال فتوا به زمان معصوم (علیه السلام)) 15
- 1) مناقشه در تمسک به «انصراف» برای اعتبار انزال در وطی 16
- ج) بررسی چگونگی استناد به انصراف برای اعتبار انزال در وطی: 16
- 2) پاسخ استاد - مدّ ظلّه - به مناقشۀ مزبور 16
- 3) نتیجه گیری استاد - مدّ ظلّه - در ما نحن فیه 18
- 4) اشکالی در فتاوای برخی فقها در این باره 18
- 1) نقل عبارت رسالۀ احکام النساء: 20
- الف): بررسی فرمایش مرحوم شیخ مفید «ره» 20
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 20
- اشاره 20
- 2) نظر استاد - مدّ ظلّه 21
- ب): دلیل دوّم قاعدۀ لا ضرر و قاعدۀ لا حرج 22
- 1) نقل فرمایش مرحوم صاحب جواهر 22
- 2) خدشۀ آقای خوئی در تمسک به لا ضرر و لا حرج 22
- ج): بررسی مستند چهار ماه در مسئله 25
- 1) مستند اول - فعل عمر 25
- 2) نظر استاد - مدّ ظلّه العالی 25
- 3) نظر مرحوم آقای خوئی دربارۀ اجنبی بودن این استدلال از بحث 26
- 4) نظر استاد - مدّ ظلّه 26
- 5) مستند دوم - فرمایش مرحوم مجلسی (ره) در روضه المتقین 27
- 2) بررسی سند 28
- د): دلیل سوم، روایات خاصه 28
- 1) متن روایت: 28
- اشاره 28
- 6) نظر استاد - مدّ ظلّه 28
- 3) توضیحی درباره معنا و متن حدیث 30
- خلاصۀ مطالب این جلسه: 32
- اشاره 32
- 1) تکمله ای بر بحث گذشته - استدلال به لا ضرر و لا حرج (دلیل اول): 32
- اشاره 32
- الف) اشکال اخص بودن دلیل از مدعی، 33
- 2) ادامۀ ادله حرمت ترک وطی (دلیل دوم): 33
- اشاره 33
- اشاره 33
- *نتیجۀ بررسی اقوال فقهاء: 35
- دفاع استاد «مدّ ظلّه» از مرحوم فیض «ره»: 35
- ب) استدلال به ادلۀ رافع ضرر و حرج 36
- دلالت روایت: 38
- 3 - بررسی روایت حفص (دلیل سوم) 38
- اشاره 38
- سند روایت: 38
- مناقشه استاد در استدلال به روایت: 39
- تقریب استدلال به روایت: 39
- 4 - بررسی روایت محمد بن جعفر (دلیل چهارم) 40
- اشاره 40
- اشاره 40
- اولین تقریب استدلال: 40
- اشاره 40
- نقد استدلال: 40
- تقریب دوم استدلال: 40
- اشاره 42
- 5 - بررسی روایات باب ایلاء (دلیل پنجم) 42
- نقد استدلال: 42
- نقد استدلال به روایت: 42
- تقریب کامل تر استدلال: 44
- خلاصۀ مطالب این جلسه: 45
- اشاره 45
- کلام صاحب جواهر در مسئله: 47
- نقد استدراک صاحب جواهر: 48
- نظر نهایی استاد مد ظله العالی 53
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 55
- اشاره 55
- الف): بررسی حکم لزوم مباشرت در عقد ازدواج موقّت 55
- 1) تقویت دلیل لزوم در متعه 55
- 4) تفصیل بیشتر در مسئله قدر متیقن 59
- 6) نقد جریان قاعده حرج و نفی ضرر در متعه 62
- 5) تفصیل بیشتر در بحث انصراف 62
- 1) لزوم مباشرت در غیر زن جوان 63
- ب): بررسی حکم لزوم مباشرت در برخی فروع مسئله 63
- 2) حکم ترک وطی در سفر غیر واجب 64
- 3) تحقیق استاد - مدّ ظلّه - در مفاد "عنده" در صحیح صفوان 65
- 4) تقویت وجه لزوم قید "حضر" در حکم به وجوب مباشرت و نقد آن 66
- 5) بررسی حکم ترک مباشرت به جهت سفر واجب 67
- 6) توضیحی درباره فرق باب تزاحم و باب ورود 68
- الف): چگونگی رابطۀ حق استمتاع با سفر واجب: 70
- 1) پاسخ استاد - مدّ ظلّه - به استدلال مرحوم آقای خوئی «ره» (یادآوری و تکمیل) 70
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 70
- اشاره 70
- 2) استدراکی بر پاسخ پیشین استاد - مدّ ظلّه 71
- 3) نظر نهائی استاد - مدّ ظلّه 72
- 1) ادامۀ متن مسئله 7: 74
- ب): بحث دربارۀ سایر فقرات مسئله 7 74
- 2) عدم توقف وجوب وطی بر مطالبۀ زوجه: 75
- 3) جواز ترک وطی با رضایت زوجه یا اشتراط در هنگام عقد: 75
- 4) جواز ترک وطئ در فرض ضرر مرد یا زن: 76
- 1) متن عروه: ادامه مسئله (7):... 78
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 78
- الف): موارد سقوط حق زوجه در وطی أربعه اشهر 78
- اشاره 78
- 2) کلمات اعلام دربارۀ غیبت اختیاری زوجه 78
- 3) کلام استاد - مدّ ظله - در مسئله 79
- ب): چگونگی و مقدار وطی واجب 81
- 4) ناشزه شدن زوجه: 81
- ج): اختصاصی وجوب وطی به زوجه 82
- 1) متن عروه 82
- 1) سپس سیّد می فرماید که این حکم شامل مملوکه غیر زوجه نمی شود 82
- د): 82
- 2) مراد از عدم قدرت در مفروض مسئله 83
- 3) چگونگی و مقدار حکومت ادلّه نفی حرج بر احکام اولیه 83
- 1) کثرت شهوت به حدی است که برای زن حرجی است زن نمی تواند خود را حفظ نموده به معصیت می افتد. 86
- اشاره 86
- الف) بررسی مسئله 8 عروه: 86
- خلاصۀ درس این جلسه: 86
- اشاره 86
- 3) فرض سوم آن است که اصلاً اختیاری در کار نباشد. 87
- اشاره 87
- حل اشکال عبارتی در کلام سید رحمه الله: 89
- 2) بررسی کلام مرحوم آقای حکیم رحمه الله 90
- اشاره 90
- 1) کلام مرحوم آقای حکیم رحمه الله در وجه احتیاط: 90
- اشاره 92
- 3) کلام مرحوم آقای خویی در وجه احتیاط: 92
- تکمله فرمایش مرحوم آقای خویی: 93
- 4) بررسی کلام مرحوم آقای خویی رحمه الله: 94
- 5) نظر استاد رحمه الله: 95
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 97
- 1) تذکری در توضیح بحث سابق (مسئله 8): 97
- الف) ادامه بررسی مسئله 8: 97
- اشاره 97
- 2) دلیل دیگری بر حرمت ترک مباشرت در صورت ضرر: 98
- 1) متن مسئله: 99
- ب) بررسی مسئله 9: 99
- 2) توضیح مسئله: 99
- 3) بررسی لزوم و عدم لزوم ارضاء زن: 100
- 4) بررسی کلام مرحوم آقای حکیم: 101
- 5) خاطره ای علمی از مرحوم آقا سید احمد خوانساری قدس سرّه: 102
- 6) توضیح اشکال به مرحوم آقای حکیم: 103
- 1) عدم امکان استناد به متن حدیث: 105
- اشاره 105
- الف): بررسی متن و سند روایت کراجکی در کنز الفوائد: 105
- اشاره 105
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 105
- اشاره 106
- 1) حسین بن محمد بن علی الصیرفی: 106
- 2) اشکالات موجود در سند روایت: 106
- 2) محمد بن علی جعابی: 107
- 4) احتمال سقط واسطه در حدیث: 107
- 3) قاسم بن محمد بن جعفر علوی: 107
- ب) استدلال مرحوم آقای حکیم «ره» به اطلاق ادله برای عدم وجوب استحلال: 108
- 1) مناقشه استاد «مدّ ظلّه» به استدلال مرحوم حکیم «ره»: 108
- 2) پاسخ استاد «مدّ ظلّه» به تقریب مذکور: 109
- اشاره 110
- نتیجه: 110
- ج) توضیح مسئله 1 (عدم جواز وطی صغیره): 110
- 2) توضیحاتی پیرامون مسئله: 111
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 113
- اشاره 113
- 2) تأکید سنّی بودن ابن الصیرفی 114
- 1) توصیه و تأکید استاد - مدّ ظلّه - بر رجوع به مآخذ اصلی 114
- 3) رد مجهول بودن جعابی ارسال روایت کراجکی 114
- ب): لزوم احتیاط در استرضاء و استحلال 116
- 1) دلیل اجماع 116
- ج): عدم جواز وطی زوجه قبل از اتمام نُه سال 116
- 3) بررسی روایات 117
- 2 - روایت زراره 117
- 1 - مرسله یعقوب بن یزید 117
- 2) دلیل اولویت عرفیه در تسری حکم از جاریه به زوجه حرّه 117
- 4 - صحیحه حلبی 118
- 5 - روایت دعائم 118
- 3 - روایت ابی بصیر 118
- 6 - روایت عمار سجستانی 118
- 8 - روایت طلحه بن زید 119
- 9 - روایت غیاث بن ابراهیم 119
- 10 - روایت حمران 119
- 7 - روایت حلبی 119
- 1) موارد اختلاف مطرح شده در روایات 120
- 11 - روایت حلبی 120
- د): رفع تنافی از ظاهر روایات در مورد نه یا ده سال 120
- 2) احتمالات مطرح شده در توجیه تردید روایت زراره و ابو بصیر 120
- 3) جمع روایت غیاث با روایات نه سال 122
- 2) نظر مرحوم آقای خوئی 122
- ه): مختصری درباره حکم امه 122
- 1) نظر صاحب وسائل 122
- 3) اشکال مرحوم آقای خوئی 123
- 5) نقد استاد - مدّ ظلّه 123
- 4) توضیح کلام ایشان توسط استاد - مدّ ظلّه 123
- 2) توضیح مسئله 125
- اشاره 125
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 125
- 1) متن مسئله 125
- الف): بررسی مسئلۀ 2 125
- 3) اقوال فقهای تا عصر صاحب جواهر (ره) 126
- 4) ادعای اجماع در مسئله بر تحریم ابد 129
- 1) عبارت نزهه الناظر 130
- 2) عبارت فیض در مفاتیح الشرائع 130
- 3) عبارت صاحب مدارک در نهایه المرام 132
- *نتیجه بحث 133
- اشاره 134
- الف): ادامه نقل اقوال و بررسی اجماع در مسئله 134
- 1) کلام ابن برّاج در جواهر الفقه 134
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 134
- 2) بررسی ثبوت اجماع در مسئله 135
- 3) نسبتهای نادرست قول به تحریم ابد به فقهای متقدم 136
- 4) علت ادعای اجماع در مسئله 138
- ب): بررسی دلیل روایی مسئله 139
- الف): ادامۀ بررسی مرسلۀ یعقوب بن یزید 140
- 1) اشکال به ارتباط مرسله با محل بحث (ازدواج با صغیره) و پاسخ آن 140
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 140
- اشاره 140
- 2) بررسی اعتبار روایت و بررسی کلام مرحوم آقای حکیم (ره) 142
- ب): بررسی اجماع بر عدم حرمت ابد به مجرّد دخول (بحث اوّل) 143
- 1) کلام شیخ طوسی (ره) در تهذیب و استبصار 143
- اشاره 143
- 2) بحث صاحب جواهر (ره) درباره مخالفین در مسئله و نقد آن 144
- 3) تفصیل بحث درباره عبارات سرائر و نهایه 145
- 4) توضیح کلام صاحب جواهر (بحث دوّم) 147
- الف) بررسی کلام مرحوم صاحب جواهر و آقای حکیم قدس سرهم دربارۀ دلالت مرسلۀ یعقوب بن یزید: 149
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 149
- 1) کلام مرحوم صاحب جواهر رحمه الله (یادآوری و تکمیل): 149
- اشاره 149
- 2) نقد استاد - مدّ ظلّه - از کلام جواهر: 150
- الف) ادعای اجماع نسبت به عدم حرمت ابد به صرف دخول: 150
- اشاره 150
- ب) ادعای مخالفت قول به حرمت ابد با مذاق شارع: 151
- 4) نقد استاد - مدّ ظلّه -: 153
- اشاره 154
- ب) دلایل طرد مرسلۀ یعقوب بن یزید: 154
- 2) مخالفت با ظاهر روایات معتبر: 155
- 1) مخالفت با اجماع: 155
- اشاره 155
- اشکال مرحوم آقای حکیم در دلالت دو روایت: 156
- 1) متن مسئله 2: 157
- الف): توضیح متن مورد بحث از مسئله 3 باب: 157
- اشاره 157
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 157
- 1) تفصیل صاحب جواهر 1 میان جهل به حکم و جهل به موضوع: 158
- ب): بررسی تفصیل مرحوم صاحب جواهر میان جهل به موضوع و جهل به حکم 158
- 2) تقریب کلام صاحب جواهر توسط استاد - مدّ ظلّه - 159
- 3) پاسخ استاد - مدّ ظلّه - به تقریب مذکور: 160
- 1) نظر مرحوم آقای حکیم «ره» 163
- ج): نقل نظر بزرگان معاصر و نتیجه گیری بحث 163
- 2) نظر مرحوم آقای خویی «ره» 163
- 4) نتیجه بحث: 164
- 3) نقد استاد - مدّ ظلّه - 164
- اشاره 165
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 165
- 1) مراد از جاهل 165
- اشاره 165
- الف): جاهل به حکم یا موضوع 165
- 2) دلیل استثنای جاهل 167
- ب): صغیر و مجنون 167
- ج): پس از اندمال جراحت 168
- 1) بررسی حکم مسئله 168
- 3) جواب از اشکال: 170
- 2) بیان اشکال در استدلال به روایت 170
- اشاره 171
- 4) بررسی جریان استصحاب پس از بهبودی جراحات: 171
- مبنای مرحوم آقای داماد در مسئله 171
- شبهۀ بقاء موضوع در جریان استصحاب: 173
- مبنای مرحوم آقای خوئی در مسئله 173
- د): پس از طلاق و عقد مجدد 174
- اشاره 176
- الف) ثبوت دیه در صورت افضاء: 176
- 1) قول مرحوم سید در عروه به وجوب دیه در افضاء: 176
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 176
- 3) نقد استاد «مدّ ظلّه» بر استدلال به روایت: 177
- 4) استدلال به قضاوت امیر المؤمنین علیه السلام بر وجوب دیه در افضاء: 177
- 1) بررسی اقوال فقهاء در مسئله: 178
- ب) تتمه مسئله 2 عروه: 178
- اشاره 178
- 2) بررسی صحیحۀ حمران: 179
- *سند روایت: 180
- اشاره 180
- *متن روایت: 180
- *جمع بین روایات: 180
- *تفسیرهای مختلف از مفاد صحیحۀ برید و حمران: 182
- تفسیر دوم: نظریه کاشف اللثام 182
- تفسیر اول: نظریه محقق اردبیلی 182
- تفسیر سوم: نظریه شیخ طوسی 183
- نتیجه: 183
- اشاره 184
- الف): روایاتی که در افضاء اثبات ضمان کرده است: 184
- 1) روایت غیاث بن ابراهیم 184
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 184
- 4) روایت حلبی: 185
- 2) روایت حلبی: 185
- 3) روایت طلحه بن زید: 185
- 5) روایت غیاث: 186
- ب): روایاتی که از آنها ثبوت دیه استفاده می شود: 187
- 2) روایت دعائم الاسلام: 187
- 1) روایت حمران: 187
- 4) روایت قضایاء امیر المؤمنین علیه السلام: 188
- 3) صحیحه سلیمان بن خالد 188
- ج) روایاتی که اثبات مهر نموده است: 189
- د) روایتی که اثبات ارش نموده است: 190
- الف): آیا به مجرد افضاء صغیره، زن از حباله زوجیت خارج می گردد؟ 192
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 192
- اشاره 192
- 1) طرح مسئله 192
- 2) احتمال استاد مدّ ظلّه درباره روایت برید 193
- 3) مناقشه استاد مدّ ظلّه در احتمال فوق 194
- 1) کلام صاحب جواهر - ره - در مفاد دو روایت حمران و برید 194
- ب): تأثیر مرگ زن افضاء شده در مسئله دیه 194
- 2) نقد کلام صاحب جواهر - ره - توسط استاد مدّ ظلّه 195
- 3) کلام محقق اردبیلی - ره - در مفاد روایت حمران و برید 196
- 5) کلام کاشف اللثام در مفاد روایت حمران و برید و نقد صاحب جواهر بر آن 197
- 4) نقد کلام محقق اردبیلی - ره - 197
- *خلاصه و نتیجه بحث 198
- *نظر نهایی استاد مدّ ظلّه در مسئله 198
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 199
- الف): ادامه بحث از دیه افضاء شده: 199
- 1) جمع بین روایات حمران و برید با روایات ضمان (یادآوری و تکمیل) 199
- اشاره 199
- 2) متن عروه 200
- 3) تسامح در عبارت عروه 200
- 4) نظر استاد - مدّ ظلّه - در مسئله 201
- 3) اشاره به یکی از ادله فرق بین ازدواج و پاسخ به آن: 201
- ب): وجوب نفقه زن افضاء شده 201
- 2) استدلال بر مطلب 201
- 1) متن عروه 201
- 2) اقوال در معنای افضاء 203
- ج): بیان مراد از افضاء در موضوع روایات: 203
- اشاره 203
- 1) متن عروه 203
- اشاره 207
- 2) نظر و استدلال مرحوم آقای خویی رحمه الله 207
- خلاصۀ درس این جلسه: 207
- الف) مفهوم و حکم افضا در روایات مربوطه: 207
- 1) نظر صاحب عروه رحمه الله: 207
- 3) نقد کلام مرحوم آقای خویی رحمه الله: 208
- 4) نظر صاحب جواهر و مرحوم آقای حکیم رحمه الله: 209
- 6) نظر استاد مد ظله دربارۀ مفهوم افضاء و حکم آن: 210
- 1) عبارت عروه: 211
- ب) بحث دربارۀ افضاء در غیر زوجۀ صغیره: 211
- 2) تسامحی در عبارت عروه: 211
- 3) کلام مرحوم آقای حکیم در معنای عبارت عروه: 212
- 4) نقد کلام مرحوم آقای حکیم رحمه الله: 212
- 6) دلایل حکم مزبور در غیر زوجه صغیره: 214
- روایت اول موثقه سکونی 215
- اشاره 215
- بررسی مسئله 4 عروه: 215
- بررسی روایات: 215
- اشاره 215
- اشاره 215
- روایت دوم مرسله صدوق 216
- روایت سوم: صحیفۀ سلیمان بن خالد 216
- روایت پنجم: 218
- کلام محقق (ره) دربارۀ دیۀ افضاء مملوکه 218
- اشاره 218
- ادامه مسئله 4: 218
- اشاره 218
- اشاره 219
- مسامحه در تعبیر مرحوم سیّد (ره) 219
- مسئله 5 219
- نقد کلام محقق (ره) 219
- ادامه مسئله 4 عروه: 219
- دلیل وجوب انفاق در افضاء کبیره 220
- دلیل اول (اجماع) 220
- اشاره 220
- بررسی اجماع: 220
- دلیل دوم: (صحیحۀ حمران عن ابی عبد الله علیه السلام) 221
- دلیل سوم: (صحیحۀ برید بن معاویه عن ابی جعفر علیه السلام) 222
- بیان صاحب جواهر (ره) در حل تعارض دو صحیحۀ حمران و برید و صحیحۀ حلبی 222
- نقد کلام آقای حکیم (ره) 223
- بیان مرحوم آقای حکیم در معنای صحیحۀ حمران 223
- ادامۀ مسئلۀ 5 عروه 225
- اشاره 225
- نظر صاحب جواهر در حل تعارض بین روایات: 225
- خلاصه درس قبل و این جلسه: 225
- نظر استاد مد ظله: 226
- نظر استاد مد ظله در جمع بیان روایات: 227
- اشاره 228
- مسئله (6) عروه 228
- کلام مرحوم آقای حکیم رحمه الله 229
- دیه افضاء صغیر بر خود اوست یا بر عاقله؟ 229
- نقد کلام مرحوم آقای حکیم رحمه الله 231
- دلیل ثبوت دیه بر عاقله به طور عام 232
- شبهه در استدلال به حدیث عمد الصبی خطأ تحمله العاقله 233
- مسئله 7: عروه 234
- 2) بیانات مرحوم آیت الله خوئی: 235
- الف) بررسی مسئله 8 از فصل احکام دخول در زوجه 235
- 1) متن عروه 235
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 235
- اشاره 235
- ب) بیان مقدّمه جهت روشن شدن عدم جریان استصحاب حکم: 236
- ج) جواب استاد «مد ظله» به فرمایش مرحوم آقای خویی (ره) 238
- اشاره 239
- د) پاسخ اشکال دوم مرحوم آقای خویی (ره): (تقدم استصحاب موضوعی بر استصحاب حکمی) 239
- مناقشه در پاسخ دوم: 244
- مناقشه در پاسخ اول: 244
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 246
- ادامۀ بحث مسئله هشتم: 246
- اشاره 246
- اشاره 246
- ادامۀ مسئله: 249
- اشکال سوم به جریان استصحاب حکمی (این استصحاب اخص از مدعا است) 249
- اشاره 249
- کلام مرحوم آقای حکیم (ره) و مرحوم آقای خویی (ره) در توجیه کلام سیّد (ره) 250
- اشکال مرحوم آقای حکیم (ره) و مرحوم آقای خویی (ره) به کلام سیّد (ره): 250
- بررسی کلام عَلَمَیْن در توجیه کلام مرحوم سیّد (ره): 251
- توجیه اصل مثبت در کلام مرحوم سیّد (ره): 252
- مناقشه در کلام مرحوم سیّد (ره) 252
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 254
- اشاره 254
- اشاره 254
- الف): نقد دیدگاه مرحوم سید پیرامون حرمت ابدی و مثبت بودن اصل: 254
- 2) نقد استاد - مدّ ظلّه - به کلام مرحوم آقای حکیم ره 255
- 1) نظر مرحوم آقای حکیم ره: 255
- 3) نظر استاد - مدّ ظلّه - پیرامون کلام مرحوم سید: 256
- 1) توجیه مرحوم آقای حکیم: 257
- ب): بررسی حکم وجوب دیه و نفقه 257
- اشاره 257
- 3) دفاع مرحوم آقای خوئی از مرحوم سید: 258
- 2) اشکال مرحوم آقای حکیم به کلام مرحوم سید در مورد وجوب دیه 258
- 5) نقد استاد - مدّ ظلّه - به لبّی بودن مخصص اطلاق صحیحه حلبی: 259
- 6) نقد استاد - مدّ ظلّه - در وجه فتوای مرحوم سید به وجوب دیه و انفاق: 261
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 263
- الف): تکملۀ بحث پیشین 263
- اشاره 263
- 3): توضیح استاد مد ظله: 264
- ب): بررسی مسئله 9 باب 2 264
- 1): متن مسئله: 264
- 2): بیان نظر مرحوم سید: 264
- 4): اشکال و پاسخ: 265
- 2): توضیح استاد مد ظله: 266
- 1): متن مسئله: 266
- 4): اقوال در مسئله: 267
- 5): ادامه متن مسئله 10 (عدم سقوط نفقه با عدم مکنت زوج): 268
- 6): ادامه متن مسئله 10 (حکم امتناع زوج از پرداخت نفقه): 269
- 7) ادامۀ مسئلۀ 10 (مراد از عبارت: حکما حکم الزوجه): 270
- 8): نقدی بر عبارت مسئله: 271
- نتیجه گیری: 273
- اشاره 274
- الف): بررسی سقوط نفقه افضاء با نشوز 274
- 1) تقریب اشکالی به کلام مصنف 274
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 274
- 2) پاسخ اشکال 275
- 3) تمثیلی در توضیح بیشتر کلام مصنّف 276
- 4) حکم مسئله 276
- 2) بررسی کلام فوق 277
- ب): بررسی حکم ثبوت حق برای زن مفضاه پس از مرگ شوهر 277
- 1) توضیح کلام صاحب جواهر و محقق اردبیلی توسط استاد - مدّ ظلّه - 277
- 3) اشکالی در جریان استصحاب و پاسخ آن 278
- الف): کلام مرحوم آقای حکیم قدس سرّه 280
- 1) طرح بحث (یادآوری) 280
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 280
- اشاره 280
- 2) تقریب اوّل برگرفته از کلام مرحوم آقای حکیم 281
- 3) تقریب دوم برگرفته از کلام مرحوم آقای حکیم 281
- 1) بررسی تقریب اول 283
- اشاره 283
- اثبات تدریجی بودن اشتغال ذمه به نفقه افضاء 284
- 2) بررسی تقریب دوم 287
- 3) اشکال استاد - مدّ ظلّه - به فرق بین نشوز زوجه و مرگ زوج 288
- ج): مروری بر مسئله 10 و نتیجه گیری 290
- اشاره 290
- 2) رابطه نفقه افضاء با نفقه اقارب 291
- اشاره 294
- خلاصۀ درس این جلسه: 294
- الف) حکم تعدد زوجات در عقد نکاح و تعدّد اماء در ملک یمین: 294
- 1) تعدد زوجات در عقد دائم: 294
- 3) تسامحی در عبارت مرحوم سیّد قدس سرّه: 295
- 2) حکم تملّک و تحلیل امه و تعدد زوجات در عقد انقطاعی: 295
- 6) اشکال مرحوم آقای خویی قدس سرّه به کلام مرحوم سید قدس سرّه: 297
- 5) اشتراک حرّ و عبد در عدم جواز جمع بین سه امه و یک حرّه: 297
- 7) نقد استاد (مدّ ظله): 298
- 8) نظر استاد (مدّ ظله) دربارۀ کلام مرحوم سید قدس سرّه: 298
- 2) نظر مرحوم آقای خویی قدس سرّه: 299
- 1) متن عروه: 299
- ب) حکم عبد و امه مبعّض در الحاق و عدم الحاق به حر یا عبد و امه: 299
- 3) نظر مرحوم آقای حکیم قدس سرّه: 300
- 5) نظر مرحوم سید قدس سرّه: 300
- 4) نظر استاد (مدّ ظلّه): 300
- اشاره 302
- 1) نظر مرحوم سید: 302
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 302
- الف): بررسی حکم عبد و امه مبعض از نظر جواز تزویج: 302
- اشاره 302
- 3) نظر استاد - مدّ ظلّه - و مرحوم آقای حکیم «ره» در نادرستی کنار گذاشتن ادلّه اجتهادی: 303
- 2) نقض استاد - مدّ ظلّه - 303
- 4) نقد استاد - مدّ ظلّه - به جریان استصحاب حکم رقیت: 305
- 5) نظر مرحوم آقای حکیم دربارۀ استصحاب مذکور: 305
- اشاره 305
- *توضیحی از استاد - مدّ ظلّه - 305
- 7) نقد استاد - مدّ ظلّه - بر کلام مرحوم آقای حکیم: 306
- 6) نظر مرحوم آقای حکیم در جریان ادله اصل برائت: 306
- 9) نظر استاد - مدّ ظلّه - 307
- 8) فرمایش مرحوم آقای خوئی در مورد امه مبعضه: 307
- 1) متن عروه: 308
- 2) توضیح استاد - مدّ ظلّه - 308
- اشاره 310
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 310
- 1) تحریر محل بحث 311
- 2) بررسی حکم مسئله در مورد مطلقه رجعیه 311
- 3) بررسی حکم مسئله در مورد مطلقه بائنه 312
- 5) بررسی کلام مرحوم آقای حکیم «ره» 313
- 4) فرمایش مرحوم حکیم در مورد عبارت سید و توضیح آن: 313
- 6) بررسی کلام سید در مورد حمل مطلقات بر کراهت 314
- 7) اشکالی به تعبیر مرحوم سید «ره» در عروه 314
- 8) آیا از تعلیل وارد در روایات «اذا برئت عصمتها» می توان تعدی به غیر آن موردی که مطلقه خواهر آن زنی است که زوج می خواهد با او ازدواج کند کرد؟ 315
- 1) کلام مرحوم حکیم «ره» و ادعای اجماع: 317
- الف): آیا نسبت به اینکه در طلاق بائن، زوج می تواند در عدّه مطلقه، زن دیگری بگیرد، اجماعی وجود دارد؟: 317
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 317
- اشاره 317
- 2) اشکال آقای خوئی «ره» به کلام مرحوم حکیم «ره»: 318
- 3) تحقیق استاد «مد ظله» نسبت به ادعای اجماع: 318
- ب): دلیل قائلین بعدم جواز نکاح زوج قبل از انقضاء عدّه مطلقه مطلقاً (طلاق رجعی و بائن): 322
- 1) دلیل اول: 322
- ج) ادله قائلین به تفصیل: 322
- اشاره 322
- اشاره 322
- پاسخ استاد «مد ظله»: 322
- پاسخ شهید ثانی به این استدلال همراه با توضیح استاد «مد ظله»: 323
- اشاره 323
- 2) دلیل دوم: 323
- د) تعارض بین اطلاق از معانی آیه شریفه «فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ...» با اطلاق ادلّه ناهیه: 324
- 2) نظر شهید ثانی: 325
- الف) ادامه بحث در مورد ازدواج با زن پنجم در عدّه زن مطلقه چهارم: 325
- اشاره 325
- خلاصۀ این جلسه: 325
- 1) نظر محقق کرکی «ره»: 325
- اشاره 325
- 3) نظر مرحوم آقای خویی «ره»: 326
- 4) نقد فرمایش آقای خویی «ره» توسط استاد «مدّ ظلّه»: 327
- 5) توجیه نظر محقق کرکی «ره» توسط استاد «مدّ ظلّه»: 329
- 1 - رأی آقایان در مورد مخصّص بودن علت: 329
- اشاره 329
- 6) اشکالات استاد «مدّ ظلّه» به استدلال محقق کرکی: 329
- 2 نظر استاد «مدّ ظلّه» در مورد مخصّص بودن علت: 330
- 7) نظر نهایی استاد «مدّ ظلّه» در مسئله: 331
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 333
- الف) انقلاب نسبت میان ادلۀ متنافیه: 333
- اشاره 333
- ب) نظر استاد «مدّ ظلّه» در ملاک انقلاب نسبت: 334
- اشاره 335
- ج) استثناء از ملاک کلی، در انقلاب نسبت: 335
- د) تطبیق بحث انقلاب نسبت، در ما نحن فیه: 335
- 1) تقریب بحث، بنا بر مبنای مرحوم آقای خویی در مطلقه رجعیّه: 336
- 2) تقریب مسئله، طبق مبنای مشهور در مطلقه رجعیه: 337
- 2) در آن فرضی که خامسه اخت مطلقه باشد: 338
- ه) ادامه مسئله 4: 338
- اشاره 338
- 1) حمل اخبار بر کراهت: 338
- 3) حکم معتدّۀ به غیر عدّه طلاق: 339
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 340
- الف) جواز تزویج خامسه بعد از فوت رابعه: 340
- 1) متن عروه: 340
- اشاره 340
- 2) بیان نظر مرحوم سیّد «ره»: 340
- 3) بیان مرحوم آقای حکیم «ره» و نقد استاد «مدّ ظلّه» بر ایشان: 341
- 4) نظر مرحوم آقای خویی با توضیحی از استاد «مدّ ظلّه»: 341
- 5) نقد استاد «مدّ ظلّه» بر کلام مرحوم آقای خویی «ره»: 342
- ب) جواز تزویج خامسه در طلاق قبل الدخول: 343
- 1) متن عروه: 343
- 1) متن عروه: 343
- ج) حرمت تزویج مرأه در عدّه غیر: 343
- اشاره 344
- *1) عزم به معنای اراده است 344
- 4) اشکال به استدلال فوق: 344
- 3) وجه عدم جواز ازدواج در عدّه غیر: 344
- نقد استاد «مدّ ظلّه» بر تقریب و بیان راه حل: 345
- نقد استاد «مدّ ظلّه»: 345
- *2) اگر بلافاصله پس از فوت مردی، کسی تصمیم بگیرد بعد از تمام شدن عده وفات با زن او ازدواج کند قطعاً خلاف شرع نیست. 345
- *3) دو تقریب از استاد «مدّ ظلّه» در جواب اشکال به آیه شریفه: 346
- اشاره 348
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 348
- ب) ازدواج با معتده: 351
- اشاره 351
- 1) بطلان ازدواج با معتده: 351
- دلیل اول: آیۀ شریفۀ «وَ لا تَعْزِمُوا عُقْدَهَ النِّکاحِ» 351
- اشکال استدلال به آیه «وَ لا تَعْزِمُوا عُقْدَهَ النِّکاحِ» 352
- مناقشه در دلیل دوّم 353
- دلیل دوم: آیات عدّه و تربّص 353
- نتیجه نهایی بحث: 353
- طائفه چهارم: مفصّل در حرمت ابدی بین دخول و عدم دخول 354
- اشاره 354
- طائفه اوّل: مثبت مطلق حرمت ابدی 354
- طائفه سوم: مفصّل در حرمت ابد بین علم و جهل 354
- طائفه دوم: نافی مطلق حرمت ابدی 354
- تقریب اول در جمع بین روایات 355
- تقریب دوم در جمع بین روایات: 356
- مناقشه استاد مد ظله بر تقریب اول 356
- مناقشه در تقریب دوم در جمع بین روایات 358
- تقریب سوم در جمع بین روایات 360
- الف) روایاتی که می توانند شاهد بین روایات متعارض باشند: 362
- اشاره 362
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 362
- ب) روایتی که حرمت ابد را مطلقاً نفی می کند: 363
- 1) روایت محمد بن مسلم: 363
- ج) روایاتی که مطلقاً حرمت ابد را اثبات کرده اند: 363
- 2) روایت عبد الله بن سنان: 364
- د) روایاتی که بین علم و جهل تفصیل داده اند: 365
- 1) صحیحه اسحاق بن عمار: 365
- 1) ارتباط این روایت به بحث برائت و اشتغال: 366
- 2) صحیحه عبد الرحمن بن حجّاج: 366
- ه) بحث پیرامون فقه الحدیث صحیحه عبد الرحمن بن حجاج: 366
- 2) تفصیل بین جهل به حکم و جهل به موضوع (اشکال مرحوم شیخ): 367
- 3) نظر مرحوم آخوند خراسانی «ره» در حل اشکال شیخ «ره»: 367
- 4) اشکال مرحوم حاج شیخ عبد لکریم در درر بر مرحوم آخوند: 368
- 5) اشکال استاد «مدّ ظلّه» بر مرحوم آخوند: 368
- 7) اشکال استاد «مدّ ظلّه» به بیان شیخ «ره»: 369
- 6) نظر مرحوم حاج شیخ در حل اشکال شیخ انصاری «ره»: 369
- 1) اشاره مجدد به سخن مرحوم میرزا «ره»: 370
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 370
- اشاره 370
- الف): بررسی مجدد فرمایش مرحوم میرزای شیرازی: 370
- اشاره 370
- 3) رجوع استاد «مدّ ظلّه» از اشکال مذکور: 371
- 2) اشکال استاد «مدّ ظلّه» به سخن میرزا «ره»: 371
- 4) یادآوری اشکال حاج شیخ «ره» در درر الفوائد: 372
- ب): بیان مرحوم حاج شیخ در معنای روایت: 372
- 1) ایشان روایت را طور دیگری معنا کرده اند: 372
- 3) تقریب دیگری از سخن مرحوم حاج شیخ «ره»: 373
- 4) پاسخ استاد «مدّ ظلّه»: 373
- اشاره 374
- *جواب مرحوم شیخ «ره» از اشکال فوق: 374
- 1) صحیحه عبد الرحمن بن حجاج: 378
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 378
- اشاره 378
- الف): ادامه بررسی روایاتی که علم را منشأ ثبوت حرمت ابد ذکر نموده است: 378
- 3) نقد کلام مرحوم امام قدس سرّه 380
- 2) تقریب استدلال مرحوم امام قدس سرّه: 380
- اشاره 381
- 1) روایت صحیحه حلبی: 381
- ب): بررسی روایاتی که معیار حرمت ابد را دخول و عدم دخول قرار داده اند: 381
- 3) موثقه محمد بن مسلم: 382
- 2) صحیحه محمد بن مسلم: 382
- 4) موثقه سلیمان بن خالد: 383
- 5) صحیفه حلبی: 383
- اشاره 383
- نظر استاد «مدّ ظلّه»: 384
- 6 - صحیحه ابن سنان: 384
- 7 - روایت حمران: 385
- الف) کفایت علم احد الزوجین در ثبوت حرمت ابد: 386
- اشاره 386
- 1) طرح مسئله و دفع یک شبهه: 386
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 386
- 2) نظر استاد «مدّ ظلّه»: 387
- اشاره 388
- *مسامحه در عبارت مرحوم سیّد: 388
- ج) عدم لحوق ایام استبراء به عدّه در حرمت ابد: 388
- 1) متن عروه: 389
- ه) عدم الحاق وطی به شبهه و زنا در عدّه، به تزویج در حرمت ابد: 389
- 1) متن عروه: 389
- 2) تذکر مرحوم آقای خویی «ره»: 389
- 1) متن عروه: 390
- و) احکام تزویج فاسد: 390
- 2) توضیح استاد «مدّ ظلّه»: 390
- 5) توجیه عبارت مرحوم سیّد: 391
- 4) سهوی از مرحوم آقای خویی «ره»: 391
- 3) خروج دو مورد از أمثله مرحوم سیّد از محل کلام: 391
- 7) اشکال مرحوم حکیم به صاحب جواهر: 392
- 6) تفصیل مرحوم صاحب جواهر در عقد فاسد: 392
- الف) توضیحی، نسبت به بحث، جلسات گذشته: 393
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 393
- اشاره 393
- ب) آیا سببیّت تزویج در عدّه برای حرمت ابد مربوط به تزویجی است که لو لا العده صحیح است یا اعم از آن است؟ 394
- 1) نظر مرحوم آقای خویی «ره»: 394
- 2) تقریب کلام مرحوم آقای خویی «ره»: 395
- 3) مناقشه استاد «مدّ ظلّه» در کلام آقای خویی «ره»: 396
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 399
- 1) طرح اشکال: 399
- اشاره 399
- الف) بررسی یک اشکال در بحث سابق: 399
- 2) مقدمه ای در پاسخ اشکال: 401
- 3) توضیح پاسخ اشکال: 402
- 1) متن مسئله: 402
- ب) بررسی مسئله 2: 402
- 3) تفسیر عبارت متن توسط مرحوم آقای خویی: 403
- 4) مناقشه تفسیر فوق توسط استاد مد ظله: 404
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 408
- اشاره 408
- الف): ایرادهایی که متوجّه کلام صاحب عروه «ره» شده است: 408
- 1) مرحوم آقای خویی: 408
- 2) پاسخ استاد «مد ظله» به اشکال آقای خویی «ره»: 409
- 3) یادآوری نزاع صحیح و اعمّ در رابطه با بحث کنونی: 410
- 5) اشکال استاد «مد ظله» به کلام مرحوم سیّد «ره» 411
- 2) توضیحات عبارت عروه: 412
- 1) متن عروه: 412
- ب): حکم ازدواج با زنی که در عدۀ خود شخص است: 412
- 3) توضیح بیشتر عبارت عروه: 413
- 4) مقصود از موجبات انفساخ در کلام عروه چیست؟: 414
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 416
- 1) مرحوم حکیم: 416
- اشاره 416
- الف) در عده طلاق و وطی به شبهه و عده متعه و فسخ: 416
- ب) در عده انفساخ: 417
- 3) نظر استاد «مدّ ظلّه»: 417
- 1) کلام مرحوم آقای حکیم «ره»: 417
- 2) مرحوم آقای خویی: 417
- اشاره 417
- 3) نقد کلام مرحوم آقای خویی «ره»: 418
- 2) اشکال مرحوم آقای خویی به کلام آقای حکیم «ره»: 418
- 6) نقد کلام مرحوم حکیم توسط آقای خویی: 419
- 5) نظر مرحوم آقای حکیم «ره»: 419
- 4) ادامه بررسی مسئله 3 عروه: 419
- 9) نظر مرحوم آقای حکیم «ره» و نقد آقای خویی «ره»: 420
- 8) تتمه مسئله 3: 420
- 7) نقد جواب مرحوم آقای خویی: 420
- 10) نقد کلام مرحوم آقای خویی «ره»: 421
- 11) نظر استاد «مدّ ظلّه»: 422
- الف) تتمه مسئله (3) عروه: 423
- اشاره 423
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 423
- توضیح: 425
- قول مشهور: 425
- نظر استاد «مدّ ظلّه»: 425
- قول دوم: 425
- اشاره 425
- ج) ادامه بررسی مسئله (3) عروه: 426
- اشاره 426
- توضیح؛ 426
- نظر استاد «مدّ ظلّه»: 426
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 428
- 2) توضیح مسئله و کلام مرحوم آقای حکیم «ره»: 428
- 1) متن مسئله: 428
- اشاره 428
- الف) بررسی مسئله 4: 428
- 3) نقد مرحوم آقای خویی بر کلام مرحوم آقای حکیم «ره»: 429
- 4) بررسی کلام بزرگان، توسط استاد «مدّ ظلّه»: 430
- ب) توضیح بیشتر بحث: 431
- 1) سه تقریب برای اثبات اشتراط دخول در حال عدّه: 431
- 2) نگاهی به روایات باب: 433
- 4) تذکر یک نکته لفظی: 436
- 3) نتیجه بحث: 436
- خلاصۀ این جلسه: 437
- اشاره 437
- 2) توضیح شقوق مسئله: 437
- الف) بررسی مسئله 5 (شک در عدّه): 437
- 1) متن عروه: 437
- 3) تذکر دو نکته: 438
- اشاره 438
- 1) اشاره به بحث اصولی قیام امارات و اصول مقام قطع: 439
- ب) امکان حکم به حرمت ابد به مجرد استصحاب عدّه: 439
- اشاره 439
- نقد کلام مرحوم آقای حکیم توسط استاد «مدّ ظلّه»: 439
- نظر مرحوم آخوند «ره» و پاسخ به آن: 440
- 3) نظر مرحوم حاج آقا رضا و مرحوم حاج شیخ عبد الکریم: 441
- 4) نظر مرحوم میرزای نائینی: 442
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 444
- اشاره 444
- نظریه دوم: 450
- بررسی نظریۀ اول: 450
- توضیح سوم: 451
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 454
- 1) روایات قابل استناد در این مسئله: 454
- اشاره 454
- الف) بررسی روایات مربوط به تصدیق قول زن در اموری مانند عدّه و حیض: 454
- 2) متن روایات مربوطه: 455
- ب) بررسی فرمایش مرحوم آقای خویی دربارۀ اختصاص تصدیق قول زن نسبت به حالت فعلی: 457
- 3) تفصیل فقهاء دربارۀ مطلب: 457
- 1) فرمایش مرحوم آقای خویی: 457
- 2) نقد استاد «مدّ ظلّه»: 457
- 4) روایات قابل استناد برای موضوع مورد بحث: 458
- 1) مسئله 6: 460
- 2) متن مسئله 7: 460
- 3) بررسی و توضیح مسئله 7: 460
- ج) توضیح و بررسی مسائل 6 تا 8 باب: 460
- 4) متن مسئله 8: 462
1378/11/17 یکشنبه درس شمارۀ (179) کتاب النکاح/سال دوم
اشاره
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
خلاصۀ درس قبل و این جلسه:
در جلسه قبل نقد استاد - مدّ ظلّه - به پاسخ های مطرح شده به اشکال مرحوم میرزا مهدی اصفهانی پیرامون عدم اجراء اصل سببی در روایت زراره مطرح گردید، و پس از پاسخ صحیح به اشکال مذکور، قسمت دیگری از مسئله 8 مورد بررسی اجمالی قرار گرفت.
در این جلسه نخست توجیه و اشکال مرحوم آقای حکیم دربارۀ مثبت بودن اصل در حرمت ابدی همسر مفضاه را نقد و بررسی کرده، آنگاه به بررسی حکم وجوب دیه و نفقه پرداخته و اشکال مرحوم آقای حکیم را مخدوش خواهیم دانست سپس لبّی بودن مخصص اطلاق صحیحه حلبی را مورد تحقیق قرار داده، پس از طرح نظر صاحب دُرر در مورد علت تمسک به عام در شبهات مصداقیه مخصصات لبّی و عدم انطباق این علت در مقام، وجه صحیح فتوای مرحوم سید به وجوب دیه و انفاق را بیان خواهیم نمود.
***
الف): نقد دیدگاه مرحوم سید پیرامون حرمت ابدی و مثبت بودن اصل:
اشاره
بحث پیرامون این فرع بود که اگر شوهر در اکمال نُه سال زوجه شک داشته باشد، به دلیل استصحاب حرمت سابق، وطی او جائز نیست، ولی اگر با وجود شک، وطی و افضاء صورت گرفت و بعداً (پس از بلوغ) نیز معلوم نشد که زوجه در زمان وطی، بالغ بوده یا نه، حرام ابد نمی شود لعدم احراز کونه قبل التسع، زیرا وطی