نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 5 صفحه 296

نمی تواند بگیرد و دوتای دیگر باید حرّه باشند و اگر عبد بخواهد تلفیق کند بین امه و حرّه، او هم بیشتر از دو حرّه نمی تواند بگیرد و باید ما بقی امه باشند و حال آنکه چنین نیست، چرا که این مطلب در مورد حرّ صادق است، ولی در خصوص عبد ناتمام است. چون هر حرّه برای عبد به منزلۀ دو امه است و با گرفتن دو حرّه، نصاب عبد به چهار تا می رسد لذا نمی تواند با هیچ زن دیگری اعم از حرّه یا امه ازدواج کند، و این تسامحی است که در کلام مرحوم سیّد قدس سرّه واقع شده است.

اگر در کلام مرحوم سید قدس سرّه تفریع بعدی نبود و تنها فرموده بود که حرّ بیشتر از دو امه نمی تواند بگیرد، می گفتیم که این کلام نسبت به اینکه آیا دو حرّۀ دیگر می تواند بگیرد یا نه ساکت است همچنین در خصوص عبد که فرمودند بیشتر از دو حرّه نمی تواند بگیرد باز آیا اگر بخواهد دو امۀ دیگر هم ضمیمه کند آیا می تواند یا نه؟ می گفتیم کلام سیّد قدس سرّه ساکت است ولی از تفریع بعدی که می فرماید: «و علی هذا فیجوز للحرّ أن یجمع بین حرّتین و امتین...»

این نتیجه بدست می آید که تکمیل نصاب برای حرّ این است که برای او جایز است دو امۀ دیگر را هم تزویج کند و از این جمله که می فرمایند «و لا یجوز له (عبد) ان یجمع بین امتین و حرّتین» این نتیجه بدست می آید که تمام نصاب عبد همان دو حرّه است چون هر حرّه به منزلۀ دو امه بوده و مانند آن است که وی با چهار امه ازدواج کرده باشد. با توجه به این تفریع روشن می شود که عبارت قبلی سیّد قدس سرّه تسامح دارد. زیرا این مطالب بر جملۀ پیشین متفرّع نیست.

بله اگر قبلاً فرموده بود که هر حرّه برای عبد به منزلۀ دو امه است و سپس می گفت که حرّ با بیشتر از دو امه نمی تواند ازدواج کند، معنایش این بود که حرّ اگر بخواهد می تواند دو حرّه دیگر را هم به امتین ضمیمه کند، چرا که نصاب او هنوز کامل نشده، ولی عبد نمی تواند به حرّتین، زن دیگری را اعم از حرّه یا امه ضمیمه کند، چون نصاب او با دو حرّه کامل شده است. ولی چنین تنزیلی در کلام ایشان وجود ندارد.